Hakimlər, dövlətin hüquqi sistemində müstəqil və vacib bir rola malikdirlər. Onların hüquqi statusu, məhkəmələrin fəaliyyətini, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsini və hüquq sisteminin işləkliyini təmin edir. Hakimlərin hüquqi statusu, yalnız hüquqi müstəqillik və peşəkar etika ilə əlaqəli deyil, həm də vətəndaşların hüquqlarının qorunması və ədalətli məhkəmə prosesinin təmin edilməsi ilə sıx bağlıdır.

Hakimlərin Hüquqi Statusunun Təminatları

Müstəqillik Prinsipi: Azərbaycan Konstitusiyasının 130-cu maddəsinə əsasən, hakimlər yalnız Konstitusiyaya, qanunlara və ədalət prinsiplərinə tabe olurlar. Bu, hakimlərin qərar qəbul etmələrində hər hansı bir təzyiqdən azad olmalarını təmin edir. Hakimlərin müstəqilliyi məhkəmə qərarlarının obyektiv və ədalətli olmasının təminatıdır.

Məxfilik və Qorunma: Hakimlərin təyinatı onların fəaliyyətlərini və qərarlarını qorumağa yönəlmiş hüquqi müdafiə mexanizmlərini nəzərdə tutur. Hakimlərin təzyiq və zorakılıqdan qorunması onların fəaliyyətlərini yalnız hüquqi əsaslarla həyata keçirmələrini təmin edir.

Hakimlərin Təyinatı və Vəzifəsi

Hakimlərin Təyin Olunması: Azərbaycan Konstitusiyasına və "Hakimlərin Statusu haqqında" Qanuna əsasən, hakimlərin təyinatı Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin müvafiq sərəncamı ilə həyata keçirilir. Hakimlər Məhkəmə-Hüquq Şurasının tövsiyəsi əsasında təyin olunur. Bu müstəqil orqan hakimlərin peşəkar keyfiyyətlərini və etik davranışlarını qiymətləndirir.

Hakimlərin vəzifələri və funksiyaları: Hakimlərin əsas vəzifəsi, mülki, cinayət, inzibati və digər məhkəmə işlərini ədalətli şəkildə mühakimə etməkdir. Hakimlər, həmçinin, qanunların düzgün tətbiqinə nəzarət edirlər. Onlar yalnız faktlar əsasında qərar verir və hüququn ali prinsiplərinə riayət etməlidirlər.

Hakimlərin Hüquq və Azadlıqları

Hakimlərin əsas hüquqları arasında müstəqil şəkildə fəaliyyət göstərmək, hüquqi şəxslərin və digər hüquqi orqanların qərarlarından asılı olmamaq və öz qərarlarını vermək haqqı var. Hakimlər ,həmçinin, özlərinin məsləhət hüququna malikdirlər və bu hüquq məhkəmə işlərində onlara məsləhət verən digər hakimlərlə və mütəxəssislərlə işləməyə imkan verir.

Azadlıqlar: Hakimlər müstəqil fəaliyyət göstərməklə yanaşı, onların şəxsi təhlükəsizliyi və peşə fəaliyyəti də qanunla qorunur. Onlar işlərinə görə qanunvericiliklə qorunan şəraitdə hərəkət edirlər və hüquqları pozulduqda müvafiq hüquqi müdafiə mexanizmlərindən istifadə edə bilərlər.

Hakimlərin Vəzifədən Kənarlaşdırılması

Vəzifədən Kənarlaşdırılma və İstefa: Hakimlər, qanunla müəyyən edilmiş hallar istisna olmaqla, vəzifəsindən yalnız xüsusi prosedurlarla kənarlaşdırıla bilər. Bu, məhkəmə və hüquqi müstəqilliyi qorumağa yönəlmiş bir tədbirdir. Hakimlərin vəzifəsindən kənarlaşdırılması yalnız Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin qərarı ilə mümkündür.

Disiplin Cəzası: Hakimlər qanunvericiliyə əməl etmədikdə və ya etik qaydaları pozduqda, Məhkəmə Hüquq Şurası tərəfindən disiplin cəzasına məruz qala bilərlər. Cəzalar vəzifədən müvəqqəti uzaqlaşdırılmaqdan tutmuş, işdən azad olunmaya qədər dəyişə bilər.

Hakimlərin Müstəqilliyinin Qorunması

Hakimlərin müstəqilliyi, yalnız dövlət orqanları tərəfindən deyil, həm də cəmiyyət tərəfindən qorunmalıdır. Hakimlərin qərarları cəmiyyətin hər hansı bir təzyiqinə və təsirinə məruz qalmadan verilə bilər. Hakimlər üçün xüsusi vəzifə etikası, onların müstəqilliyini və peşəkar fəaliyyətlərini qorumağa yönəlib.

Peşəkar Etika: Hakimlər peşəkar etikaya riayət etməlidirlər. Bu, onların fəaliyyətlərini obyektiv və ədalətli aparmalarına kömək edir. Hakimlər, şəffaflıq, müstəqillik və düzgünlük prinsiplərinə əsaslanaraq fəaliyyət göstərməlidirlər.

Beynəlxalq Hüquq və Hakimlərin Statusu

Beynəlxalq Hüquq Standartları: Beynəlxalq hüquq, hakimlərin müstəqilliyini qorumağı və ədalətli məhkəmə mühakiməsini təmin etməyi əsas prinsiplərdən biri hesab edir. Azərbaycan, beynəlxalq hüquq və hüquqi standartlarla uyğun olaraq hakimlərin statusunu təkmilləşdirmək və onlara müstəqil fəaliyyət imkanı yaratmaqla bağlı öhdəliklər götürür.

Beynəlxalq Təşkilatlarla Əməkdaşlıq: Azərbaycan beynəlxalq təşkilatlarla, o cümlədən Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, Avropa Şurası və digər hüquqi orqanlarla əməkdaşlıq edərək hakimlərin müstəqilliyinin gücləndirilməsi istiqamətində işlər görür. Bu əməkdaşlıq, ölkənin hüquqi sisteminin beynəlxalq standartlara uyğun olmasına xidmət edir.

Hakimlərin hüquqi statusu, dövlətin ədalət mühakiməsi sisteminin düzgün və müstəqil fəaliyyət göstərməsinin təmin edilməsi baxımından son dərəcə vacibdir. Onların müstəqil olmaları, yalnız Konstitusiya və qanunlar qarşısında məsuliyyət daşımaları, peşə etikası və hüquqlarının qorunması, hüquqi müstəqilliyin və ədalətli məhkəmə prosesinin təminatıdır. Hakimlərin hüquqi statusunun gücləndirilməsi, həmçinin ölkənin hüquq sisteminin güclənməsinə və vətəndaşların hüquqlarının daha yaxşı qorunmasına gətirib çıxaracaqdır.

Fəxriyyə Abbasova,
Naxçıvan Dövlət Universiteti

Hüquqşünaslıq ixtisası tələbəsi

Manevr.az