Giriş

Hər bir dövlətin möhkəm təməli onun Konstitusiyası və suverenliyidir. 2025-ci ilin “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan edilməsi, hüquqi biliklərin artırılması, dövlət müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsi və vətəndaş məsuliyyətinin gücləndirilməsi baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Suverenliyin qorunması və Konstitusiyanın inkişafı, gələcək nəsillər üçün güclü bir dövlətin təminatıdır. Azərbaycan xalqının suverenliyini və hüquqlarını qoruyan bu sənəd tarixi proseslərdən keçərək bugünkü formaya çatıb. Bu məqalədə”Konstitusiya və Suverenlik İli” münasibətilə Azərbaycan Konstitusiyasının xronikasını və onun inkişaf mərhələlərini araşdıracağıq.
Əsas

İlk Konstitusiya: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920)

1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC) yarandıqdan sonra müstəqil dövlətin hüquqi əsaslarını müəyyən edən konstitusiya layihəsi hazırlanmağa başladı.
Əsas xüsusiyyətlər:
1918-ci il 28 mayda İstiqlal Bəyannaməsi qəbul edildi.
Azərbaycan ərazisində demokratik idarəçilik prinsipləri elan edildi.
Konstitusiya layihəsi üzərində iş aparılsa da, bolşevik işğalı səbəbindən tam şəkildə qəbul olunmadı.

Sovet Dövründə Azərbaycan Konstitusiyaları (1921, 1937, 1978)

Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası dövründə üç əsas Konstitusiya qəbul olunub.
1921-ci il Konstitusiyası:
Azərbaycanın Konstitusiya quruluşunun tarixi SSRİ dövrünə təsadüf edir. Azərbaycanın ilk Konstitusiyası 1921-ci ilin mayın 19-da, SSRİ Konstitusiyasına uyğunlaşdırılmış yeni redaksiyası isə 1925-ci il martın 14-də qəbul olunmuşdu. Sosialist prinsiplər üzərində qurulmuşdu və əsasən Sovet qanunvericiliyinə uyğun idi.
1937-ci il Konstitusiyası:
Stalin dövrünün ideoloji prinsiplərinə uyğun hazırlanmışdı. Siyasi və iqtisadi idarəçilik tamamilə kommunist rejiminə əsaslanırdı.
1978-ci il Konstitusiyası:
Azərbaycan SSR-in sonuncu Konstitusiyası idi.
Sovet İttifaqının 1977-ci il Konstitusiyasına uyğunlaşdırılmışdı.Azərbaycan dili rəsmi dil kimi tanındı.Bu Konstitusiyalar Azərbaycanı SSRİ-nin tərkibində olan bir respublika kimi tənzimləyirdi və tam müstəqillik hüquqlarını ehtiva etmirdi.

Müstəqillik və 1995-ci il Konstitusiyası

“Biz elə bir layihə hazırlamalı və nəhayət, elə bir Konstitusiya qəbul etməliyik ki, o, müstəqil Azərbaycan Respublikasının demokratik prinsiplər əsasında uzun müddət sabit yaşamasını təmin edən Əsas Qanun, tarixi sənəd olsun. Hakimiyyət bölgüsü – ali icra, qanunvericilik, məhkəmə hakimiyyəti – bunlar hamısı xalqın iradəsinə söykənməli, seçkilər yolu ilə təmin olunmalıdır. “
1991-ci ildə Azərbaycanın müstəqilliyini elan etməsi ilə yeni, demokratik Konstitusiyanın hazırlanmasına ehtiyac yarandı.
1995-ci il Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası:
12 noyabr 1995-ci ildə ümumxalq referendumu ilə qəbul edildi.
27 noyabr 1995-ci ildə rəsmi olaraq qüvvəyə mindi.
Əsas prinsiplər:
Azərbaycan dövləti suveren, demokratik, hüquqi və unitar respublika elan olundu.
Hakimiyyət qanunverici (Milli Məclis), icraedici (Prezident və Nazirlər Kabineti) və məhkəmə qollarına bölündü.
İnsan hüquq və azadlıqlarına təminat verildi.
Azərbaycan dili dövlət dili kimi təsbit edildi.
Bu Konstitusiya müstəqil Azərbaycanın ilk və əsas hüquqi sənədi oldu.

Konstitusiyaya Edilən Dəyişikliklər və İslahatlar

Azərbaycan Konstitusiyası zamanla ölkənin inkişafına uyğun olaraq bir neçə dəfə dəyişikliklərə məruz qalıb.
2002-ci il Referendumu – Prezidentin səlahiyyətlərinin artırılması, referendum qaydalarının dəyişdirilməsi.
2009-cu il Referendumu – Prezidentin müddət məhdudiyyətinin aradan qaldırılması.
2016-cı il Referendumu – Vitse-prezidentlik institutunun yaradılması, prezident səlahiyyətlərinin genişləndirilməsi.
2023-cü ildə gözlənilən hüquqi islahatlar – Rəqəmsal hökumət, iqtisadi hüquqlarla bağlı yeni düzəlişlər.
Suverenlik haqqında:
Hər bir xalq üçün öz taleyinə sahib olmaq, müstəqil dövlətini yaradaraq inkişaf etdirmək onun ən böyük nailiyyətidir. Tarixin müxtəlif mərhələlərində üzləşdiyi çətinliklərə, işğala, məhrumiyyətlərə baxmayaraq, heç bir qüvvə xalqımızın müstəqillik, dövlətçilik əzmini sarsıda bilmədi. Azərbaycan 1991-ci ildə müstəqilliyini elan etməklə dövlət suverenliyini bərpa etdi, çünki suverenlik hakimiyyətin ali xüsusiyyətini ifadə edir, sovetlər dövründə isə hakimiyyət ali xüsusiyyətdən məhrum idi. Suverenlik dövlətin mövcudluğunun hüquqi əsası və onun beynəlxalq hüququn subyektinə çevrilməsinin başlıca şərti kimi çıxış edir. Başqa cür desək, dövləti təşkil edən ərazi, əhali və siyasi hakimiyyət kimi obyektiv amillər hüquqi müstəvidə nəzərə alınır.
Xalqın suverenliyi:

Sərbəst və müstəqil öz müqəddəratını həll etmək və öz idarəetmə formasını müəyyən etmək Azərbaycan xalqının suveren

Hüququdur.

Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasitə ümumxalq səsverməsi – referendum və ümumi, bərabər və birbaşa seçki

Hüququ əsasında sərbəst, gizli və şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsi ilə həyata keçirir.
Nəticə
Azərbaycan Konstitusiyası ölkənin dövlətçiliyinin və hüquqi əsaslarının gücləndirilməsində mühüm rol oynayır. 1918-ci ildən bu günə qədər keçən yol hüquqi dövlət quruculuğunun və suverenliyin təmin olunmasının göstəricisidir. 2025-ci ilin “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan edilməsi, ölkənin hüquqi maarifləndirmə və qanunvericilik sahəsində daha da inkişaf edəcəyindən xəbər verir.
Konstitusiya hər bir vətəndaş üçün hüquq və azadlıqların təminatçısıdır – onu bilmək və qorumaq hər kəsin borcudur!Giriş
Hər bir dövlətin möhkəm təməli onun Konstitusiyası və suverenliyidir. 2025-ci ilin “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan edilməsi, hüquqi biliklərin artırılması, dövlət müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsi və vətəndaş məsuliyyətinin gücləndirilməsi baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Suverenliyin qorunması və Konstitusiyanın inkişafı, gələcək nəsillər üçün güclü bir dövlətin təminatıdır. Azərbaycan xalqının suverenliyini və hüquqlarını qoruyan bu sənəd tarixi proseslərdən keçərək bugünkü formaya çatıb. Bu məqalədə”Konstitusiya və Suverenlik İli” münasibətilə Azərbaycan Konstitusiyasının xronikasını və onun inkişaf mərhələlərini araşdıracağıq.
Əsas

İlk Konstitusiya: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920)

Sovet Dövründə Azərbaycan Konstitusiyaları (1921, 1937, 1978)

Müstəqillik və 1995-ci il Konstitusiyası

Konstitusiyaya Edilən Dəyişikliklər və İslahatlar

Azərbaycan Konstitusiyası zamanla ölkənin inkişafına uyğun olaraq bir neçə dəfə dəyişikliklərə məruz qalıb.
2002-ci il Referendumu – Prezidentin səlahiyyətlərinin artırılması, referendum qaydalarının dəyişdirilməsi.
2009-cu il Referendumu – Prezidentin müddət məhdudiyyətinin aradan qaldırılması.
2016-cı il Referendumu – Vitse-prezidentlik institutunun yaradılması, prezident səlahiyyətlərinin genişləndirilməsi.
2023-cü ildə gözlənilən hüquqi islahatlar – Rəqəmsal hökumət, iqtisadi hüquqlarla bağlı yeni düzəlişlər.

Suverenlik haqqında:
Hər bir xalq üçün öz taleyinə sahib olmaq, müstəqil dövlətini yaradaraq inkişaf etdirmək onun ən böyük nailiyyətidir. Tarixin müxtəlif mərhələlərində üzləşdiyi çətinliklərə, işğala, məhrumiyyətlərə baxmayaraq, heç bir qüvvə xalqımızın müstəqillik, dövlətçilik əzmini sarsıda bilmədi. Azərbaycan 1991-ci ildə müstəqilliyini elan etməklə dövlət suverenliyini bərpa etdi, çünki suverenlik hakimiyyətin ali xüsusiyyətini ifadə edir, sovetlər dövründə isə hakimiyyət ali xüsusiyyətdən məhrum idi. Suverenlik dövlətin mövcudluğunun hüquqi əsası və onun beynəlxalq hüququn subyektinə çevrilməsinin başlıca şərti kimi çıxış edir. Başqa cür desək, dövləti təşkil edən ərazi, əhali və siyasi hakimiyyət kimi obyektiv amillər hüquqi müstəvidə nəzərə alınır.
Xalqın suverenliyi: