   Fərasət Babazadə
NDU-nun filologiya ixtisası üzrə II kurs tələbəsi

İnsanlar dünyaya açıq və səs-küylü bir həyatın içində gözlərini açırlar. Bəzi insanlar bu səs küydə çiçəklənir, enerjilərini başqalarından alır, diqqət mərkəzində olmaqdan zövq alırlar.
Digərləri isə səssizlikdə, düşüncələrində rahatlıq tapır, kənardan baxmağı, müşahidə etməyi və dərin düşüncələrə dalmağı üstün tuturlar. Bu, intravert və ekstravertlərin təməl fərqlərindən biridir.
Lakin bu fərqlilik insanın dəyərini müəyyən edən bir ölçü deyil,  əksinə, insanın öz mahiyyətini anlamaq üçün açardır.
Susan Cain’in Sessiz kitabı bizə göstərir ki, müasir dünya ekstravertlərin üstünlük təşkil etdiyi bir sistemlə idarə olunur. İş dünyasında, təhsildə, hətta gündəlik sosial münasibətlərdə yüksək səsli, özünəinamlı və dinamik insanlar daha çox diqqət çəkir. Lakin Cainin vurğuladığı ən vacib məqam budur: səssizlik, dərin düşüncə və təklik də gücdür.
Ekstravert insanlar enerjini xaricdən alırlar. Onlar ünsiyyət zamanı özlərini daha rahat hiss edirlər, yeni insanlarla tanış olmaq, sosial mühitlərdə olmaq onlara güc verir. Qərarlarını tez verirlər, risk almağa meyillidirlər və onların həyatı bir növ axıcılıq içindədir. Ekstravertlər sanki daim hərəkətdə olmalı, daim başqaları ilə qarşılıqlı əlaqədə qalmalıdırlar ki, özlərini canlı hiss etsinlər.
İntravertlər  isə tam fərqli bir yanaşmaya malikdirlər. Onlar enerjini öz daxillərindən alır, düşüncələrində və daxili dünyalarında yaşayırlar. Onlar üçün sosial qarşılıqlı əlaqə yorucu ola bilər və çox zaman tək qalmaqla yenilənməyə ehtiyac duyurlar. İntravertlər müşahidəçidirlər, detalları incələyir, hər bir hadisəyə dərindən yanaşır və qərarlarını ölçüb-biçərək verirlər. Onların səssizliyi yanlış anlaşıla bilər, amma bu səssizlik çox zaman dərin bir düşüncənin əksidir.
Cain bu yazısında öz peşəsinin, yəni yazıçılığın belə bu insan xarakteri fərqliliklərindən öz nəsibini aldığınıda vurğulayır. Yazıçılar əksər hallarda qapalı xarakterli insanlar olurdu. Əslində tam olaraq introvert peşəsi idi yazıçılıq. Susan Cain diqqət etdiyi nöqtə budur ki, artıq yazıçılıqda belə vəziyyət dəyişib. Artıq yazıçılar belə kitab yazdıqları zaman, televiziya, radio proqramlarına çıxaraq kitablarını tanıdırlar. Buna görə də yayın evləri ən çox sosial insanların kitablarını çap edirlər. Beləliklə, yazıçılar, şairlər belə artıq özləri olmaqdan imtina edir, ünsiyyətcil bir insan olmağa çalışırlar. XIX əsrdə bizə təbliğ olunan, özünü inkiaf üçün yazılan kitablarda təkrar olunan sözlər: vətəndaşlıq, xeyirxahlıq, etibar, dürüstlük, vəzifə kimi sözlər idi. XX əsrə gələndə isə bu sözlər: coşqun, enerjili, güclü, gözəl, ünsiyyətcil kimi bəzi sözlərlə əvəz olunur.
Susan Cain isə deyir ki, “Bəzi ən dahi ideyalar və dərin düşüncələr səssiz mühitlərdə, tək qaldığımız anlarda yaranır.” Bu, bizə göstərir ki, cəmiyyətin səs-küylü və ekstravert modelləri mütləq uğurun açarı deyil.
Sosial insanlar yüksəldikcə gözdən düşənlər qapalı xarakterli insanlar oldu. Artıq valideynlər və müəllimlər özünəqapanıq uşaqları bir problem olaraq görməyə başladılar. Necə edim ki, bu uşağı düzəldib ünsiyyətcil, sosial bir insan olsun deyə düşünüb narahatlıqlara qapıldılar.
İntravertlər özlərini bəzən “uğursuz” hiss edə bilərlər, çünki dünya onlardan daim daha açıq, daha sosial olmağı gözləyir. Ancaq bu zəiflik deyil. Bu, fərqli bir güc formasıdır. Qapalı xarakterli insanlar daha dərindən düşünə bilirlər, incə detalları görə bilirlər, qarşılarındakı insanı daha yaxşı dinləyə bilirlər. Onların səssizliyi, dərinliyi  bəşəriyyət üçün əvəzedilməz bir dəyərdir.
Bizə təlqin olunan ideal insan modelini sorğulamaq və fərqliliyin dəyərini anlamaq vacibdir. Cain’in kitabı göstərir ki,cəmiyyət təkcə yüksək səslə danışanları yox, həm də sakit düşünənləri dinləməlidir. İnsanlar öz təbiətlərinə uyğun yaşadıqda, həqiqi potensiallarını ortaya çıxara bilirlər.
İstər içədönük ol, istər çölədönük – əsas məsələ, özünü dərk edib, səni sən edən xüsusiyyətləri qəbul etməkdir. Çünki insanı dəyərli edən, cəmiyyətin ona biçdiyi rol deyil, onun özü olmasıdır.

Manevr.az