Özet: Özbek edebiyatında birçok usta sanatçı yalnızca Özbekistan’da değil, tüm dünyada tanınmakta ve eserleri bilimsel ve edebi dünyanın önemli bir parçası olarak incelenmektedir. Ozod Şarafiddinov, Özbek edebiyatı ve çeviri sanatının gelişimine büyük katkılarda bulunmuş bir bilim insanıdır. Onun edebi eleştiri, çeviri teorisi ve sanatsal çeviri alanlarındaki bilimsel ve pratik çalışmaları, bu önemli alanlara yeni yaklaşımlar getirmiştir. Bu makalede Ozod Şarafiddinov’un hayatı, akademik çalışmaları ve çeviri ile edebi eleştiri alanlarına sağladığı katkılar analiz edilmektedir.

Anahtar kelimeler: edebi eleştiri, çeviri, felsefi düşünce, yapısalcılık, Özbek eleştirisi, felsefe, estetik uyum, teknik yaratıcılık.

Modern edebiyat bilimi, sanatsal metin analizi yöntemleri, çeviri teorisi ve edebi eleştirinin gelişimi, büyük bilim insanlarının akademik mirasıyla yakından ilişkilidir. Özbek edebi eleştirisinde kendine özgü teorik yaklaşımlar geliştiren Ozod Şarafiddinov’un araştırmaları, yalnızca ulusal değil, aynı zamanda dünya edebiyat bilimi bağlamında da büyük öneme sahiptir. Yazar, 1 Mart 1929’da Kokand yakınlarındaki Oxunqaynar köyünde doğmuştur. Taşkent’te eğitimini tamamladıktan sonra Orta Asya Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesi’nden mezun olmuş, Moskova’da lisansüstü eğitimini tamamlayarak bilim doktoru unvanını almıştır. Ozod Şarafiddinov’un en ünlü eserlerinden biri olan Zamon. Qalb. Poeziya (Zaman, Kalp, Şiir) adlı kitabı, dönemin şiir sorunlarına dair edebi-eleştirel araştırmalarını içermektedir. Ayrıca kitapta Özbek şiiri ve onun durumu hakkında yazılmış edebi-eleştirel makaleler de bulunmaktadır. Edebi eserler, sanatsallık ilkeleri açısından incelenmiş ve milli düşünce ile edebi kurallar temelinde değerlendirilmiştir. Yazarın sanatsal kimliği ve eserlerindeki yeri hakkındaki görüşleri Adabiy Etyudlar (Edebi Etütler) adlı kitabında ele alınmıştır. Birinchi Mo’jiza (İlk Mucize), Talant – Xalq Mulki (Yetenek Halkın Malıdır), Adabiyot – Xalq Mulki (Edebiyat Halkın Malıdır), Go’zallik Izlab (Güzelliğin Peşinde) gibi eserlerinde Özbek şiiri, nesri ve eleştirisindeki önemli meseleler detaylı olarak ele alınmıştır. Yazarın çalışmaları incelendiğinde iki farklı dönem dikkat çeker. Birinci dönem Sovyetler Birliği dönemi, ikinci dönem ise bağımsızlıktan sonraki süreçtir. Sharafiddinov, Istiqlol Fidoyilari (Bağımsızlık Fedaileri), Sardaftar Satrlar (Başkitabın Satırları), Ma’naviy Kamolot Yo’llarida (Manevi Olgunluk Yollarında) adlı kitaplarında Abdurauf Fitrat, Abdulhamid Çolpan, Usmon Nosir, Oybek, Abdulla Qahhor, G'afur Gulom gibi büyük edebiyatçıların mirasına yeni bir bakış açısı getirmiştir. Özellikle Çolpan’ın eserlerine dair yaptığı araştırmalar büyük takdir toplamıştır. Cho’lponni Anglash (Çolpan’ı Anlamak) adlı kitabında, 20. yüzyıldaki Özbek edebi eleştirisinin gelişimini ele alırken, birçok eleştirmenin Çolpan’ın eserlerine bakış açısını da değerlendirmiştir. Özbek edebiyatının dünya edebiyatındaki yeri ve bilimsel-manevi temelleri üzerine yazılmış Ijodni Anglash Baxti (Yaratıcılığı Anlama Mutluluğu) adlı eseri, Sharafiddinov’un entelektüel zirvesi olarak kabul edilmektedir. Bu noktada yazarın çeviri alanındaki mirasına özel olarak değinmek gerekmektedir. Çünkü yazar, çeviri sanatına eleştirel bir konsept kazandırmıştır. Dünya edebiyatının klasik eserlerinden Lev Tolstoy’un İtiraflarım, Paulo Coelho’nun Simyacı ve Alexander Selyaninov’un Durdurun Uçağı, İneceğim! adlı eserleri, Ozod Şarafiddinov tarafından Özbekçeye çevrilerek Özbek okuyucusuna sunulmuştur. Şüphesiz ki, yazarın tüm edebi ve akademik çalışmaları, sanat eserleri ve çevirileri, halkın entelektüel gelişimine katkıda bulunmuş ve milli edebiyatı zenginleştirmiştir.

Edebi Eleştiri: Sanatsal Metnin Derinlemesine Analizi Ozod Şarafiddinov, edebi eleştiriyi yalnızca bir eseri değerlendirme aracı olarak değil, aynı zamanda metnin içsel yapısını inceleme ve onu sosyo-felsefi bağlamda yorumlama yöntemi olarak görmüştür. Onun araştırmaları birçok farklı alanı kapsamaktadır. Örneğin, sanatsal metin yapısalcılığı çerçevesinde edebi imgelerin sistemi ve dinamiği, eserin kompozisyon yapısı ve estetik etkisi analiz edilmiştir. Fikirsel-estetik uyum yönü büyük önem taşımakta olup, eserin ulusal ve evrensel anlamını değerlendirmek, yazarın kimliğini ve yaratıcı ilkelerini incelemek gibi unsurları içermektedir. Her edebi eser kendine özgü bir dil, üslup ve doğaya sahiptir. Bu nedenle dil ve üslubun metnin içeriğine etkisini incelemek de edebi analizde önemli bir yön olarak karşımıza çıkmaktadır. Ozod Sharafiddinov'un teorisine göre edebi eleştiri, yalnızca eserin eksikliklerini bulma çabası değil, aynı zamanda onun sanatsal-estetik, felsefi ve toplumsal özünü açığa çıkarma aracıdır. Yazar, çeviri teorisinde orijinal metin ile çeviri arasındaki dengeyi korumanın ne kadar önemli olduğuna özellikle vurgu yapmıştır. O, Özbek çeviri okulunun gelişiminde temel bilimsel yaklaşımlar geliştirmiştir. Çeviri sürecinde karşılaşılan sorunları analiz etmiş ve bunların çözümlerini tartışmıştır. Şarafiddinov'un teorisine göre, çeviri süreci birkaç temel faktöre dayanmalıdır. Orijinale sadakat ve ulusal düşünceyle uyum sağlama, çevirmenin metni yeniden yaratmadaki rolünün farkına varması bu faktörler arasında yer almaktadır. Gerçekten de çeviri süreci yalnızca edebiyatla sınırlı kalmayıp, dünya toplumu ve uluslararası dostluk gibi alanlarda da büyük önem taşımaktadır. Çünkü kültürel kodlar çeviri sırasında dönüşüme uğramaktadır. Edebi çeviri, farklı milletler arasında iletişimi sağlayan temel araçlardan biridir. Şarafiddinov'un bilimsel yaklaşımlarına dayanarak, günümüz çeviri uygulamalarında orijinale sadakat ve ulusal düşüncenin uyumlaştırılması önemli bir metodolojik ilke olarak görülmektedir.

Kaynakça
• https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Ozod_Sharafiddinov
•  Bekmurodov H. (2018). Özbekçe Çeviri Teorisi Temelleri. Taşkent: Bilim ve Teknoloji.
•  Venuti L. (2008). Çevirmenin Görünmezliği: Bir Çeviri Tarihi. Londra: Routledge.
•  Rasulov A. (2000). Yetenek ve İnanç. Taşkent: Şark.

Şahnoza Oçildiyeva
Özbekistan Gazetecilik ve Kitle İletişimi Üniversitesi
İngiliz Dili Filolojisi ve Dil Öğretimi Fakültesi 1. sınıf öğrencisi

Manevr.az