Manevr.az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:
Bu münaqişə çoxdan bir regionun sərhədlərini aşıb. O, artıq təkcə döyüş meydanında deyil, həm də şüur, təsir və qlobal təhlükəsizliyin gələcəyi uğrunda mübarizəyə çevrilib. Ağ Ev, Konqres, analitik mərkəzlər - hər yerdə gərgin müzakirələr gedir, strategiyalar işlənib hazırlanır, mümkün nəticələr qiymətləndirilir. Hər yeni qərar ya sülhə doğru bir addım, ya da eskalasiyanın dərinləşməsinə səbəb ola bilər. Hələlik isə heç kim Amerikanın hansı yolu seçəcəyini bilmir.

Maksimum təzyiq strategiyası
Ən radikal yanaşmalardan biri Avropa Siyasəti Analiz Mərkəzi (CEPA) tərəfindən irəli sürülən "maksimum təzyiq strategiyasıdır". Mərkəzin ekspertləri "Necə qalib gəlmək olar: Ukraynada dayanıqlı sülhə nail olmaq üçün yeddi maddəlik plan" adlı sənəd təqdim ediblər. Bu plan Rusiyaya qarşı təzyiqin gücləndirilməsini əsas məqsəd kimi qoyur.
Sənədin əsas müddəaları bunlardır:
Ukraynaya qeyd-şərtsiz və təcili hərbi dəstək, bu dəstək Kiyevin Rusiya Silahlı Qüvvələrini zəiflətməsinə və danışıqlarda daha güclü mövqeyə sahib olmasına imkan verməlidir.
Rusiya iqtisadiyyatının əsas sektorlarına qarşı sanksiyaların sərtləşdirilməsi, xüsusilə maliyyə və enerji sahələrində.
Dondurulmuş Rusiya aktivlərinin müsadirə edilməsi və bu vəsaitlərin Ukraynanın müdafiəsi və bərpası üçün istifadəsi.
Rusiyanı dəstəkləyən ölkələrə qarşı ikinci dərəcəli sanksiyaların tətbiqi, o cümlədən Çin, İran və Şimali Koreyaya qarşı.
Bu strategiyanın əsas elementi Avropanı sülh prosesinə cəlb etmək və atəşkəs rejiminin qorunmasını təmin edəcək "istəkli ölkələr koalisiyasının" yaradılmasıdır. CEPA həmçinin Ukraynanın Aİ-yə sürətlə inteqrasiyasını dəstəkləyir və bu prosesdə Rusiyanın NATO üzvlüyü məsələsi ilə bağlı danışıqlar aparmasını qəbuledilməz sayır.
CEPA-nın transatlantik müdafiə və təhlükəsizlik məsələləri üzrə direktoru Ketrin Sendak vurğulayıb ki, Moskva ilə danışıqlar yalnız Kiyev tam hərbi və diplomatik hazırlıq vəziyyətinə çatdıqdan sonra mümkün ola bilər. O, həmçinin bildirib ki, NATO-nun genişlənməsi ilə bağlı Kremlin rəyinin nəzərə alınması qeyri-məqsədəuyğundur, çünki bu, faktiki olaraq Rusiyaya alyans üzərində veto hüququ verərdi.

Danışıqlar taktikası və iqtisadi təzyiq strategiyası
Digər bir yanaşma Alman Marşal Fondunun aparıcı eksperti Coş Rudolfin konsepsiyasıdır. O, güc mövqeyindən danışıqlar və iqtisadi təzyiqin kombinasiyasını əsas prinsip hesab edir. Onun fikrincə, Vaşinqton Moskva ilə dialoq aparmalı, lakin bu dialoq ciddi geosiyasi sərhədlər çərçivəsində olmalıdır.
Rudolfin təklif etdiyi əsas addımlar:
Putinlə yalnız üstün mövqedən danışıqlar aparmaq, onun hərbi uğursuzluqlar nəticəsində zəiflədiyini nəzərə alaraq.
Əhəmiyyətli güzəştlərdən imtina edəcəyi halda, Moskva ilə dialoqu dərhal dayandırmaq.
Sanksiyaların davamlı tətbiqi və Səudiyyə Ərəbistanı ilə əməkdaşlıq edərək neft və qaz qiymətlərini aşağı salmaq.
Ukraynanı tam şəkildə silahlandırmaq, ona 300 milyard dollar dondurulmuş Rusiya aktivlərini təhvil vermək və Amerika şirkətlərini Ukraynanın bərpa prosesinə cəlb etmək.
Rudolf həmçinin ABŞ-ın sülhməramlı missiyasını nəzərdən keçirməyi təklif edib. O, 100 min Amerika hərbçisinin Ukraynada atəşkəsə nəzarət etməsi ideyasını irəli sürüb. Bundan əlavə, o hesab edir ki, Ukraynaya hərbi yardımın davam etdirilməsi ABŞ müdafiə sənayesinin sifarişlərini artırmaq yolu ilə milli iqtisadiyyata fayda verə bilər.

ABŞ üçün iqtisadi üstünlüklər və geosiyasi risklər
Amerika Sahibkarlıq İnstitutunun (AEI) ekspertləri - Elen Makasker, Frederik Keyqan və Riçard Sims - daha da irəli gedərək "Dollarlar və məntiq: Ukraynanın qələbəsi ABŞ-ın maraqlarına necə xidmət edir?" adlı hesabat hazırlayıblar. Onlar iddia edirlər ki, Vaşinqtonun Kiyevə dəstək verməkdən imtina etməsi ABŞ üçün daha ciddi maliyyə və geosiyasi fəsadlara səbəb ola bilər.
Hesabatın əsas tezisləri:
Rusiyanın qələbəsi dünyanı ABŞ üçün daha bahalı və təhlükəli edəcək, növbəti beş il ərzində ABŞ-ın müdafiə xərclərini 808 milyard dollar artırmağa məcbur edəcək.
Ukraynanın hərbi qələbəsi Avropada sabitlik yaradacaq, ABŞ-ın qitədəki mövcudluğunu azaltmasına və əsas diqqəti Çinə yönəltməsinə imkan verəcək.
Ukraynanın Rusiyanın nəzarətinə keçməsi Avropaya yeni qaçqın axını yaradacaq, pro-Avropa qüvvələrinə qarşı repressiyaları artıracaq və Moskvanın avtoritar kursunu daha da gücləndirəcək.
Frederik Keyqan hesab edir ki, Ukraynanın məğlubiyyəti Çinin, İranın və Şimali Koreyanın xeyrinə işləyəcək və onlara öz regionlarında daha aqressiv siyasət yürütmək üçün fürsət yaradacaq. Bunun əksinə olaraq, ABŞ-ın Ukraynaya verdiyi hərbi yardım onu Avropanın təhlükəsizlik sütununa və Vaşinqton üçün mühüm strateji tərəfdaşa çevirə bilər.
Vaşinqton indi həlledici qərar verməlidir:
Ukraynaya dəstəyi davam etdirmək və bununla həm maliyyə yükünü, həm də geosiyasi eskalasiya riskini artırmaq.
Kompromis axtarmaq, lakin bunun zəiflik kimi qəbul edilmə riskini nəzərə almaq.
Donald Tramp müharibəni bitirəcəyini vəd edir, lakin hansı üsulla?
Vaşinqton Kiyevi silahlandırmağa və Moskvaya iqtisadi təzyiq göstərməyə davam edəcəkmi?
Yoxsa ABŞ rəhbərliyi Rusiyanı danışıqlara cəlb etmək üçün hərbi və iqtisadi rıçaqlardan istifadə edəcək?
Cavabsız qalan suallar çoxdur, lakin bir şey aydındır: Ukrayna müharibəsi qlobal nizamda dönüş nöqtəsinə çevrilib və dünyanın gələcəyi ABŞ-ın seçəcəyi strategiyadan asılıdır.

Orta yol: mühafizəkarları arasında kompromis axtarışı
Respublikaçılar arasında dərin fikir ayrılıqları fonunda "Heritage Foundation" (İrs Fondu) alternativ strategiya təklif edib. "Layihə 2025: Prezident Keçid Planı" adlı hesabatda ABŞ mühafizəkarlarının parçalanmış vəziyyəti nəzərə alınır: bir qrup Ukraynaya dəstəyi dəstəkləyir, digəri isə yardımın dayandırılmasını tələb edir.
Kompromis yanaşma aşağıdakı prinsipləri özündə ehtiva edir:
ABŞ-ın hərbi yardımını məhdudlaşdırmaq və əsas iqtisadi yükü Avropa müttəfiqlərinin üzərinə qoymaq.
Hərbi yardımın yalnız ABŞ-ın milli təhlükəsizlik strategiyası ilə uyğunlaşdırılması.
Rusiya və Çin arasında balans yaratmaq, çünki Çin XXI əsrdə əsas təhlükə kimi qiymətləndirilir.
Fondun aparıcı ekspertlərindən biri Ceyms Karafano bildirib ki, müstəqil və təhlükəsiz Ukrayna ABŞ-ın maraqlarına cavab verir, lakin Vaşinqton bu yükü müttəfiqlər arasında bölüşdürməlidir. O vurğulayıb ki, Avropa ölkələri regional təhlükəsizlik üçün daha çox məsuliyyət daşımalıdır.

Təsir edən amillər və mümkün ssenarilər
Vaşinqtonun Ukrayna münaqişəsi ilə bağlı strategiyasını formalaşdıran daxili siyasi reallıqları, qlobal geosiyasi tendensiyaları və iqtisadi faktorları nəzərə almadan mümkün ssenariləri qiymətləndirmək mümkün deyil. ABŞ-da qarşıdan gələn prezident seçkiləri fonunda Ukrayna məsələsi daha da kəskinləşib.

Ağ Ev hansı istiqaməti seçəcək?
Kompromis mümkün ssenari kimi qalırmı?
Vaşinqtonun mövqeyində dəyişiklik baş verərsə, bu, Ukrayna üçün hansı nəticələrə səbəb ola bilər?

Münaqişənin iqtisadi ölçüsü
Siyasi müzakirələrlə yanaşı, ABŞ-ın Ukrayna strategiyasında iqtisadi amil mühüm rol oynayır. Müharibə Amerikanın müdafiə sənayesində ciddi artıma səbəb olub. Lockheed Martin, Raytheon, Northrop Grumman və General Dynamics kimi şirkətlər milyardlarla dollarlıq sifarişlər alıb və HIMARS sistemləri, Patriot hava hücumundan müdafiə kompleksləri, zirehli texnika və sursatlar istehsal edir.
Ekspertlər üç əsas məqamı vurğulayırlar:
Müdafiə büdcəsinin artımı: 2024-cü ildə Ukraynaya ayrılan hərbi yardım 60 milyard dolları ötüb. Bu vəsaitin böyük hissəsi birbaşa təchizata deyil, ABŞ müdafiə sənayesində sifarişlərə yönəldilib, iş yerləri yaradıb və istehsalı artırıb.
Hərbi sektorun reinfrastrukturlaşdırılması: Münaqişə ABŞ-ın hərbi sənayesinin modernləşdirilməsini sürətləndirib və Pentaqonu 155 mm-lik artilleriya mərmilərinin və digər döyüş sursatlarının istehsalını artırmağa məcbur edib.
İxrac perspektivləri: Avropa və Asiya ölkələri ABŞ-dan daha çox silah almağa başlayıb, bu da Amerika hərbi-sənaye kompleksinin beynəlxalq bazardakı mövqeyini gücləndirib.
Beləliklə, ABŞ hökuməti Ukraynaya dəstəyi azaltmaq qərarına gəlsə belə, müdafiə sənayesinin maraqlarını qorumaq üçün hərbi yardımın müəyyən dərəcədə davam etdirilməsi qaçılmazdır.

ABŞ-ın yerini Avropa tuta bilərmi?
ABŞ-ın mümkün geri çəkilməsi fonunda əsas sual budur: Avropa Ukraynaya tam dəstək verməyə hazırdırmı?
Lakin hazırkı vəziyyətdə Avropa ciddi problemlərlə üzləşir:
Maliyyə çatışmazlığı: Almaniya və Fransa kimi ölkələr nəzərdə tutulan yardımları tam yerinə yetirməkdə çətinlik çəkir.
Logistika problemləri: Aİ sursat çatışmazlığı və istehsal gecikmələri ilə üzləşir, bu da Ukraynanı ABŞ-a daha da asılı hala gətirir.
Siyasi qeyri-sabitlik: Niderland, Slovakiya və Fransa kimi ölkələrdə sağçı qüvvələrin yüksəlişi Kiyevə yardımların davamlılığına təhlükə yaradır.
Makron və von der Leyen Ukraynaya dəstəyi vurğulasalar da, ABŞ olmadan Avropa eyni miqyasda yardım göstərməkdə çətinlik çəkəcək.

ABŞ-ın son qərarı nə olacaq?
Vaşinqtonun qarşısında üç əsas seçim dayanır:
Ukraynaya tam dəstək vermək, lakin bununla böyük maliyyə yükünü və eskalasiya riskini artırmaq.
Kompromis axtarmaq, ancaq bu, Rusiya qarşısında zəiflik kimi görünə bilər.
Siyasi və iqtisadi təzyiq strategiyasına keçid, hərbi yardımı məhdudlaşdıraraq Moskvanı güzəştlərə məcbur etmək.
Hansı ssenari gerçəkləşəcək? ABŞ-ın bu münaqişədəki qərarı qlobal düzəni yenidən formalaşdıra bilər.
Bütün sülh təşəbbüslərinin fəal müzakirə olunmasına baxmayaraq, Rusiya və Ukrayna arasında real danışıqlar perspektivi hələ də qeyri-müəyyən qalır. Hazırda hər iki tərəf kompromisə hazır olduğunu nümayiş etdirmir.
Əsas maneələr bunlardır:

1. Uzlaşmaz tələblər
Rusiya işğal etdiyi əraziləri "geosiyasi reallıq" kimi tanıtmaq və Ukraynanın hərbi neytrallığının hüquqi baxımdan təsbit olunmasını tələb edir.
Kiyev isə Rusiyanın işğal etdiyi bütün ərazilərdən tam çıxmasını, suverenliyinin tam bərpasını və təhlükəsizlik zəmanətləri daxilində NATO üzvlüyünü istəyir.
2. Qarşılıqlı inamsızlıq
2022-ci ildə baş tutan, lakin uğursuz olan danışıqlardan sonra hər iki tərəf diplomatik həll yoluna inamını itirib.
Kiyev güzəştlərin Moskvanın növbəti təcavüzü üçün zəmin yarada biləcəyindən qorxur.
Qərb ölkələri də Moskvanın mümkün razılaşmalara əməl edəcəyinə şübhə ilə yanaşır.
3. Vaxt amili
Ukrayna uzunmüddətli Qərb dəstəyinə ümid edir və danışıqlara tələsmir, çünki Rusiyanın tədricən zəifləyəcəyini düşünür.
Moskva isə ABŞ və Avropada siyasi dəyişikliklərə bel bağlayaraq, Kiyevə olan dəstəyin zamanla azalacağını gözləyir.
Bütün bu amillər göstərir ki, 2024-2025-ci illərdə real sülh danışıqlarının baş tutma ehtimalı olduqca aşağıdır. Yalnız döyüş meydanında dramatik dəyişikliklər və ya ABŞ və Rusiyadakı daxili siyasi vəziyyətin ciddi transformasiyası prosesin yenidən başlamasına səbəb ola bilər.
Vaşinqton taleyüklü bir qərar verməlidir:
Ukraynaya genişmiqyaslı dəstəyi davam etdirmək, lakin bununla maliyyə yükünü artırmaq və qlobal eskalasiya riskini yüksəltmək.
Danışıqlara cəhd etmək, lakin bunun Rusiyaya güzəşt kimi görünməməsini təmin etmək.
Bu seçim olduqca mürəkkəbdir, çünki ABŞ-ın milli maraqları, daxili siyasi ziddiyyətlər və beynəlxalq müttəfiqlərinin təzyiqləri arasında tarazlıq yaratmaq lazımdır.
Donald Tramp müharibəni bitirəcəyini vəd edir. Lakin hansı üsulla?
Vaşinqton Kiyevi silahlandırmağa və Moskvaya qarşı sanksiyaları gücləndirməyə davam edəcəkmi?
Yoxsa Rusiya ilə sərt danışıqlara üstünlük verəcək və ABŞ-ın güc mövqeyindən şərtlərini diktə edəcək?
Amerikanın siyasi elitasında vahid fikir yoxdur:
Bəziləri hesab edir ki, yalnız Ukraynaya davamlı hərbi və iqtisadi dəstək verməklə Rusiyanı güzəştlərə məcbur etmək mümkündür.
Digərləri bildirir ki, bu müharibə ABŞ resurslarını tükəndirir və Çindən gələn daha ciddi təhlükədən yayındırır.
Bəzi dairələr isə kompromis variantı təklif edir: məhdud hərbi yardım, eyni zamanda iqtisadi alətlərlə Rusiyaya təzyiq göstərmək və münaqişəni uzatmamaq.
Tramp hansı yolu seçəcək? ABŞ-ın yeni strategiyası nə olacaq?
Bircə şey aydındır: dünya dəyişib və köhnə yanaşmalar artıq işləmir.
Ukrayna müharibəsi qlobal nizamın dönüş nöqtəsinə çevrilib və məhz Vaşinqtonun mövqeyindən asılı olaraq dünya ya sülhə, ya da daha dağıdıcı bir qarşıdurmaya doğru gedəcək.