İnsanı vaxtından tez qocaldan 3 qida

Qocalıq həyatın qaçılmaz hissəsidir, lakin həm fiziki, həm də zehni olaraq qocalma sürətimiz müxtəlif amillər, o cümlədən qidalanma ilə bağlıdır.
Manevr.az xəbər verir ki, son araşdırmalar müəyyən qidaların hüceyrə səviyyəsində qocalma prosesini sürətləndirə biləcəyini və beyin sağlamlığına mənfi təsir göstərə biləcəyini göstərir.
Ultra-emal olunmuş paketli, hazır qidalar
Ultra-emal olunmuş qidalar (UPF) adətən ilkin formasından ciddi şəkildə dəyişdirilmiş və tərkibində yüksək miqdarda əlavə şəkər, qeyri-sağlam yağlar və süni əlavələr olan qidalar kimi müəyyən edilir. Bu kateqoriyaya qablaşdırılmış qəlyanaltılar, qazlı və şirin içkilər, hazır əriştələr və tez hazırlanan yeməklər daxildir. Rahat olmasına baxmayaraq, bu qidalar əsas qida maddələrindən məhrumdur. ABŞ, Kanada və Böyük Britaniyada bu cür qidalar gündəlik qida rasionunun yarısından çoxunu təşkil edir. Araşdırmalar göstərir ki, qidalar nə qədər çox emal olunursa, beyin və bədənimiz də o qədər tez qocalır.
UPF-lərin çox istehlakının erkən ölüm riski ilə əlaqəli olduğunu bilirik. Lakin indi öyrənirik ki, bu, qismən onların bioloji yaşlanma sürətinə təsirindən qaynaqlanır. "The American Journal of Clinical Nutrition" jurnalında dərc olunan araşdırma təxminən 22,500 insanı izləyərək daha çox UPF yeyənlərin bioloji yaşlanma sürətinin həddindən artıq yüksək olduğunu aşkar edib.
Bəs beyin qocalması ilə bağlı vəziyyət necədir? "JAMA Neurology" jurnalında 2022-ci ilin dekabr ayında dərc olunan bir araşdırma UPF istehlakının zehni zəifləmə ilə əlaqəsini araşdırıb. 35-74 yaş arası 10,000-dən çox insanı təxminən səkkiz il izləyən tədqiqat, ultra-emal olunmuş qidaları daha çox istehlak edənlərin 28% daha sürətli idrak geriləməsi və 25% daha sürətli icra funksiyası itkisi yaşadığını göstərdi. Bu da o deməkdir ki, ultra-emal olunmuş qidalar beynin daha tez yaşlanmasına səbəb ola bilər.
Şirin içkilər və qidalar
Şəkərli içkilər və qidaların yüksək istehlakı piylənmə, 2-ci tip diabet və ürək-damar xəstəlikləri kimi problemlərlə əlaqələndirilir. Əslində, bütün qidalar arasında şirin içkilərin Alzheimer xəstəliyindən depressiyaya qədər bir çox problemlə əlaqəli olduğu dəfələrlə sübut olunub. Bu içkilərə idman içkiləri, qazlı və enerji içkiləri, meyvə şirələri və şirin qəhvə içkiləri daxildir. Ümumdünya əhalisinin yarısından çoxu enerji içkilərini istehlak edir. Bunun bir səbəbi onların qocalma ilə bağlı metabolik yolları təsirləndirməsidir.
"BMC Public Health" jurnalında 2025-ci ildə dərc olunan araşdırmada, təxminən 4,000 yetkin insanda şəkərli içkilərin qocalma sürətinə təsiri araşdırılıb. Araşdırma nəticəsində orta və yüksək miqdarda şəkərli içki istehlak edənlərin bioloji yaşlanmasının daha sürətli olduğu məlum olub. Xüsusilə axşam saatlarında şəkərli içki qəbul edənlərdə bu təsir daha çox nəzərə çarpıb. Əvvəlki tədqiqatlar da şəkərli içkilərin telomerlərin (hüceyrələrimizi qocalmaqdan qoruyan DNT kapsulları) qısalmasını sürətləndirə biləcəyini göstərmişdi.
Şəkərli içkilərin istehlakı 200,000-dən çox insanın iştirak etdiyi bir tədqiqatda yüksək demensiya (ağıl zəifliyi) riski ilə əlaqələndirilib. Bunun əsas mexanizmləri iltihab, oksidləşdirici stres və maddələr mübadiləsinin pozulmasıdır ki, bu da beynin erkən yaşlanmasına səbəb ola bilər.
Alkoqol
Mülayim alkoqol istifadəsinin bəzi sağlamlıq faydaları ilə əlaqələndirildiyi hallar olsa da, həddindən artıq istehlakın birmənalı şəkildə qocalma və idrak zəifləməsini sürətləndirdiyi məlumdur.
Qocalma ilə bağlı araşdırmalar göstərir ki, daha tez-tez alkoqol istehlak etmək beyin qocalmasını sürətləndirə bilər. Xüsusilə alkoqol asılılığı olan insanlarda həm beyində, həm də bədəndə sürətli qocalma əlamətləri daha çox müşahidə edilir.
Qadınlar üçün bir dəfəyə dörd və ya daha çox içki və ya həftədə səkkiz və daha çox içki, kişilər üçün isə bir dəfəyə beş və ya daha çox içki və ya həftədə 15 və daha çox içki həddindən artıq istehlak hesab edilir. Bundan əlavə, hər hansı bir miqdarda alkoqol istifadəsi huşsuzluğa səbəb olursa, bu, beyin üçün zərərli sayılır.
Son araşdırmalar qidalanma seçimlərinin qocalma və beyin sağlamlığına dərin təsir göstərdiyini vurğulayır. Ultra-emal olunmuş qidalar, şəkərli içkilər və həddindən artıq alkoqol istehlakı təkcə fiziki sağlamlıq problemlərinə deyil, həm də beyin qocalmasının sürətlənməsinə və idrak funksiyalarının zəifləməsinə səbəb olur. Əksinə, meyvə, tərəvəz, tam taxıllar, yağsız zülallar və sağlam yağlar kimi tam və işlənməmiş qidalara əsaslanan pəhriz beyin sağlamlığını dəstəkləyərək qocalmanı ləngidə bilər. Sonda isə qeyd etmək lazımdır ki, qidalanma həyat keyfiyyətinə təsir edən əsas amillərdən biri olsa da, sağlam və uzun ömür üçün ümumi həyat tərzinin balanslı olması vacibdir.milli.az