Yeganə Kamal Cabbarlı

Araşdırmaçı Yeganə Cabbarlı Laçın şəhərinin tarixi adı: Abdallar etimologiyasının tarixi ilə bağlı maraqlı və əsalandırılmış tədqiqat aparıb. Manevr.az laçın.info-ya istinadən yazını təqdim edir:

Bu araşdırmanı aparma səbəbim əslində, uzun müddətdən bəri “abdal” kəlməsi ətrafında yaranan bəzi xoşagəlməz məqamlara aydınlıq gətirməkdən ibarətdir. Hər bir söz, kəlmə müəyyən leksik mənanı ifadə edir. Dilimizdə istifadə etdiyimiz bəzi sözlərin isə bir neçə leksik məna daşıdığı bizə məlumdur.

Qeyd etmək lazımdır ki, sözlərin bir çoxu müxtəlif tarixi şəraitdə inkişaf edərək və yaxud müəyyən hadisələrin təsiri nəticəsində zaman- zaman fərqli mənalar almışdır. Belə sözlərin işlənildikləri mətnə, mövzuya uyğun olaraq fikrin yanlış və ya düzgün, həmçinin, yerində işlədilməsi insandan böyük məharət tələb edir. Həm də təkcə sözün dürüst və aydın ifadə edilməsi şərt deyil, onun məna incəliklərinə də diqqət yetirmək vacibdir. Hələ bu kəs bir media mənsubudursa, xüsusilə diqqətli olmaq gərəkdir, çünki bu hal nitq mədəniyyətinin qanunauyğunluqlarına ciddi şəkildə riayət edilməsinin tələb edir.

Unutmaq olmaz ki, insanın nitqi həm də onun dünyagörüşü və bilik səviyyəsinin göstəricisidir.Üzərində dayanacağımız sözə gəldikdə isə, bu müasir ədəbi dilimizdə işlənməyən sözdür və təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, azərbaycan dilinin lüğət tərkibinə salınarkən onun əsas, daşıyıcı mənası deyil, sonradan don geydirilmiş, xoşa gəlməyən mənası ön planda verilir. Ola bilsin ki, bu lüğətlərin əsasən filoloji lüğət kimi tərtib edilməsindən irəli gəlmişdir. Lakin nəzərə alsaq ki, hər bir söz insanların həyatında baş verən müəyyən tarixi hadisələr nəticəsində yaranır, deməli sözün öz ilk mənasının daşıyıcısı olmaqla hökmlü olduğunu unutmaq olmaz.

Mənasına aydınlıq gətirmək istədiyimiz “abdal” elə sözlərdəndir ki, onun işlənilmə formasını, işlənildiyi çərçivəni düzgün müəyyənləşdirmək, işlədilərkən meydana çıxacaq mənaya görə yaranan reaksiyanı hesaba almaq mütləqdir. Mənim şəxsi qənaətimə görə bu sözün məna çalarları arasında ciddi bir uçurum var. Çünki, əslində qədim bir türk ulusunun, bir tayfanın adıdır “ abdal” və bu lüğətlərdə belə keçməlidir. İkincisi, həmin türk tayfalarının ədəb-ərkan, adət- ənənə, dini inanc və s. əlamətlərdən irəli gələrək həmin türk insanlarını zamanına uyğun sufi, dərviş, qələndər adlandırmışlar. “Abdal” sözünün söyüş mənasında işlədilməsinə səbəb olan hadisə barədə isə bir qədər sonra aydınlıq gətirməyə çalışacam. Yəqin ki, zamanında milli təəssübkeşlik hissimiz zəif olmasaydı və yaxud tariximizə laqeyid münasibət bəsləməsəydik bu tarixi yanılışa çoxdan aydınlıq gətirilmiş olardı.

Hər bir xalq, millət öz tarixini dərindən öyrənməli, etnik mənşəyi, milli mənsubiyyəti barədə dəqiq məlumatlanmalı, milli kimliyinə sahib çıxmalı, tarixi yaddaşını daim təzələməlidir. Tarix bir elmdir, həm də kökü insanlığın yaşı qədər dərinliklərə enən, yalan və uydurmanı sevməyən, konkretliyə və faktoloji sübutlara söykənən, ən nəhayət, reallığı diktə edən bir elm! Təəssüflə qeyd etmək istəyirəm ki, çox zaman bilik qıtlığı, savad əskikliyi yaşayan bəzi insanlar cəfəng, boş, uydurma fikirlərlə öz dayaz düşüncələrinin “məhsul”unu cəmiyyətə sırımağa çalışır, lakin dərk etmirlər ki, düşüncəsiz adımmlarıyla heç də kiçik bir eli deyil, bütöv bir ulusu təhqir etmiş olurlar. Tarix isə nağıl deyil və heç bir yanlışı bağışlamaz!

Şəxsən mənim üçün dayaz insanın boşboğazlığı, oxucumun əfvinə sığınaraq söyləyim ki, hər hansı bir şüursuz küçə canlısının kölgəyə və ya boşluğa havlamasından başqa bir şey ifadə etmir! Sadəcə olaraq heç bir məntiqə söykənməyən hədyan danışıqlar ətrafdakı bəzi insanları haqlı olaraq narahat edir. Mənim həyat prinsipim isə bilmədiklərimi öyrənmək və öyrəndiklərimi isə paylaşmaqdan ibarət olduğundan, təkcə öz ellilərimi - Laçınlıları deyil, bu yazını oxumaqla zəhmət çəkəcək bütün qan qardaşlarımı - böyük türk övladını sözügedən məsələyə aydınlıq gətirmək istəyi ilə tarixə kiçik bir ekskursiyaya dəvət edirəm.

ABDAL əsaslı etnotoponimlər- tarix nə deyir?

“ABDAL” kimdir və Abdallarla bağlı dini görüşlər

Abdal müxtəlif türk etnonimi ilə bağlı olan etnotoponimlərdəndir.Tarixi mənbələrdə heftal, heptal, eftal kimi səslənən fonetik formaları göstərilir. Şimali Azərbaycanın Ağdam (Abdal), Oğuz (Abdallı), Kəpəz ( Çoban-Abdallar) və Laçın ( keçmiş Abdallar kəndi) ,Qubadlı (Abdalanlı) rayonlarında bu aykonimə rast gəlinir. Bundan başqa Ordubad və Tovuz rayonlarında Abdal adında dağ olması barəsində məlumat vardır. Qərbi Azərbaycan ərazisində (indiki Ermənistan) Avdal, Yuxarı Avdallar, Avdal Ulva kənd adları və Avdalağa qala adı qeydə alınmışdır.

Bu etnonim başqırdlar, qaraqalpaqlar,türkmənlər,qazaxlar və azərbaycanlılar arasında məşhurdur.Özbəkistan, İran və Türkiyədə də geniş yayılmış etnotoponimdir. Abdal-azərbaycanlıların etnogenezində mühüm rol oynamış türk tayfalarındandır.Bəzi qaynaqlarda ( VI əsr Suriyalı tarixçi Zaxari Ritor ) Şimali Qafqazda Hun əyalətində yaşayan türkdilli abdel tayfalarının adı çəkilir və onların Dağıstan hüdudlarında yaşadığı deyilir. Bəzi tarıxçilər isə (V.V.Bartold) abdal tayfasını hun tayfası sayır.Başqa bir tarixçi (V.A.Qordlevski) yazır ki, abdal tayfaları orta əsrlərdə Türkiyədə yaşamış güclü ictimai-siyasi qruplardan biri idi. Alban tarixçisi Movses Kalankatlıya görə heptallar ( abdallar) e.ə. IV əsrdə Makedoniyalı İsgəndər dövründə buraya köçürülmüşlər.

Ağ hun və ya Eftalitlər Sasani şahları tarixini anladan İslam qaynaqlarında da keçir. “Habtal” və “Hebatile” sözlərindəki “b” hərfi ərəb qaynaqlarında “y” yazılmış olduğundan hətta Firdovsiyə belə “Haytal” şəklində keçmişdir.Lakin bununla belə bəzi ərəb mənbələrində “b” ilə yazılmışdır.Yəni həm ərəb və həm də fars qaynaqlarında “b”,”y” kimi yazıldığından Eflati sözünün düzgün yazılış şəkilləri “Hebtal”, “Hebatıla”dır. Mənbələrdə adı keçən ən qədim türk qövmü hunlardır (çin qaynaqlarında Hiunq-nu, eləcə dəTik,Conq şəklində).Öz hərbi qudrəti, döyüş qabiliyyəti ilə fərqlənən hunlar uzaq Şərqdən başlayaraq bütün Asiyaya min illərlə hökm etmiş, bizim eranın ilk yüzilliyindən isə Avropaya, o cümlədən, Anadoluya və Qafqaza yürüşlər etmişlər. III əsrdə cənubi Rusiyada qotların spal (rus dilində “ispolin “- nəhəng sözü bundandır) qəbiləsi ilə qarşılaşması barədə məlumatlar var.359-373-cü illərdə Anadolunu fəth edən hunların misilsiz şücaətini Edessalı ( indiki Urfa) Efraıim belə təsvir edir: “Atlarının üstündə fırtına kimi uçarlar, onlara heç bir kimsə qarşı qoyamaz”.

IV əsrdə artıq Xəzər dənizi və Volqa ətrafı ərazilərə hökm edən hunlar Qafqazı da nəzarətlərinə keçirmişdilər.Sonralar türk qüdrəti ,hun hegemonluğu daha böyük ərazilərə yayılaraq, Danimarkadan Altaylara və Çinə qədər olan böyük bir ərazini bürüyür.

Ağ hunlar (eftalitlər, abdallar) V əsrdə siyasi bir güc halına gəlir və onların təşəkkül tarixi eramızın birinci yüzilinə gedib çıxır. Ağ Hunların adı Hindistanın şimalında və Türküstanda zaman- zaman müxtəlif şəkildə Haytal, Ye-ta və s. səslənir. Bu ifadələr etnik və coğrafi ad kimi az da olsa müəyyən edilə bilmişdir.V əsrin ortalarına doğru indiki Əfqanıstanın Belh ərazisinə sahiblənən ağ hunların daha çox Sasanilər dövründə təşəkkül etdiklərinin şahidi oluruq.

Lakin sonralar Göy Türklərin müdaxiləsi Ağ Hun Dövlətini parçalamış və onun şimalını ələ keçirmişdir. Dövlətin cənubunda qalan, yəni Hindistanın şimalındakı Raçastan əyalətində ortaya çıxan Raçputların da məhz Ağ Hunların qalıqları olduğu deyilir.

Ağ Hunların qalıqlarının kimlər olması hələ , indiyə qədər araşdırma obyekti olaraq qalırsa da Kalaç, Karluq, Kanqlı kimi türk tayfalarının onların törəmələri olduğu göstərilir.Tarix göstəriri ki, əgər Ağ Hunlar bir qədər də davam gətirə bilsəydilər yəqin ki,Orta Asiya və Türk tarixinin bir çox qaranlıq məqamları aydınlığa çıxardı.

V əsr Suriya mənbələrinə görə, hunlar Gürcüstanda da hələ lap qədimlərdən güclü hərbi- siyasi qüvvə olmuşdur. Bizans imperatoru Arkadinin (395-408) saray qulluqçusu iver Farsmanın vətəninə gələrək “iverlərin qonşusu olan ağ hunların” köməyi ilə hakimiyyəti aldığı məlumdur. Hələ 481- ci ildə Kartli çarı Vaxtanq Qorqasal hun birliyinə daxil olan sabirlərə arxalanaraq İrana qarşı üsyan etmiºdi.Gürcülərin qonşusu olan ağ hunların, sirurqurların (saraqur), avqarların (oqur), kurtaqurların (kuturqur), sabirlərin, xəzərlərin,dilmarların, kulasların və digər türk tayfalarının olduğu barədəVI əsr müəllifi Zaxari Ritorun yazılarında məlumat var.

Abdallarla bağlı daha çox araşdırma aparan türk tarixçisi Fuad Köprülü Türk Xalq Ədəbiyyatı Ensiklopediyasının Abdal maddəsində XV əsrdən bəri Türkiyədə yaşayan “Abdal ləqəbli şeyxlər ilə Abdallar yaxud, İşıqlar adı verilən dərviş zümrələrini gəzərgi zümrələr kimi təsvir etmişdi. Köprülüyə görə onlar eyni əqidəyə, ayin və ərkana malik müfrit şiə və Ələvi heteredoks bir zümrə idi. Köprülü bütün abdalların eyni şəkildə olmayan yaşam tərzinə malik olduqlarını və bəzi abdal zümrələrinin mücərrəd qalmaq prinsipindən ayrılaraq, başqa Qızılbaş zümrələri kimi Türkiyənin müxtəlif şahlarında şəhərlər salıb yerləşməsi ehtimalını irəli sürür.

Körpülü həmçinin, Türk əşirətləri və Xəzəryanı Türkmənlər arasında Abdal adını daşıyan türk oymaqlarına da təsadüf edildiyini və Eftalitlərin daha öncəki əsrlərdə abdal adı altında yaşamış olduqlqrını və bu mənada Abdalların tədqiqat obyekti kimi araşdırılmasını təqdir edirdi. O, əsərlərində Abdalların özlərini Xorasandan gəlmiş olduqlqrini göstərmələrini, keçmiş Oğuz rəvayətlərini hələ yaşatdıqlarını, etnik mənşəcə türk olduqlarını sübut etmək baxımından “türklülük”lərinə ən xırda bir şübhə yeri olmayan qədim türk şamanizminin izlərini hələ də saxlayan Abdalları Anadolu Ələvi Türklərindən ayırmağın düzgün olmadığını israr edir.

Səfəvilər dövrü tarixçilərindən olan İsgəndər bəy Münşi “Tarixül aləm-ara-yi Abbasi” əsərində 1628-ci il hadisələrindən bəhs edərkən yazır ki, “Şamlı elinin əbdallu oymağından olan adlı-sanlı əmir Həsən xan atası Hüseyn xanın yerinə Xorasan bəylərbəyidir”.

Macar əsilli şərqşünas A.Vamberinin Türk Etnoqrafiya və Etnologiyası” kitabında, Abdal Musa Vəkalətnaməsinə əsasən yazır ki,onların Xorasan mülkündəki boydan olduqlarını Hacı Kum Atabəyli də söyləmişdir. Bu məlumat Ağ hunların bir qolu olan abdalların Anadoluda yerləşməsinə işarə edir. Bəzi mənbələrdə (V.A.Qordlevski) göstərilir ki, Anadoluda “taifə abdalan”, “abdalan Rum” və s. kimi sözlərə təsadüf edilmişdir.

XVəsr tarixçilərindən Aşıqpaşazadə, Hacı Bektaşidən söhbət açarkən gəlmə adamlardan danışardı: Qaziyan (Anadolu Qaziləri), Ahiyyan (Anadolu Ahıları), Abdalan (Anadolu Abdalları) və Baciyan (Anadolu Bacıları). Fuad Köprülünün araşdırdığı bu dörd zümrə ilə bağlı tarixi məlumat, Şah İsmayıl Xətainin misralarında da təzahür etmişdir:

“Əzəldən dost olanlar evliyaya
Ahilər, Qazilər, Abdallar oldu”.

Abdallar, sufi ərkanının ədəb və şərtlərindən bəhs edən “Risaley-i Şeyx Safiyüddin Ərdəbilli”,”Menakib-i Evliya”adlı evliyalar və ərənlərlə bağlı yazılmış epik məzmunlu “məcmuələr”də müqəddəs tutular ki, bunların içərisində xüsusilə,”Xətai (Şah İsmayıl),”Abdal Musa” və “Qayğısız Abdal” tərəfindən söylənilmiş olan nəfəslərə, hekayələrə daha çox dəyər verilir və hörmətlə tərənnüm edilir.

Adı çəkilən Abdallar təkcə Rum Abdalları adıyla deyil, həm də Xorasan Ərənləri kimi də tanınırdı və öz dini və döyüşkən ruhları ilə seçilirdilər. Bəzi Bektaşi ənənələrində (Şah,Pir,Matəm Ayı və s.kimi) abdal inanclarını andıran bir sıra motivlər və əlamətlər görmək mümkündür. Abdal gözəl və yüksək bir məna ifadə edir. Abdal təbdil olmaq, dəyişmək, bir mərhələdən digər bir mərhələyə atlamaq, ruha keçə bilmək, ruh üçün nəfsini qurban verə bilmək, yəni ölmədən öncə ölmək deməkdir. Abdal-abid, zahid, sufi və dərvişdir.

Onlar “Ənəlhəqq” demək, Haqqı deyil, özünü inkar etməkdir” - dedilər və haqlı çıxdılar.Onların qəlbindən əllərinə, dizlərinə, vücuduna axan əməllərinin varlığının sözlə təsviri mümkünsüzlüyü ilə zəka əhlini qısqandırır. Danışanda zikr edib, susanda danışanlar, yalnız eşqdən ağlayanlar,ədəbi unutmayanlar, hər şeyi və hər kəsi sevməklə peyğəmbərlərlə yarışanlar, həqiqət üçün zaman, qəhrəmanlıq üçün məkan axtarmayanlar, öz qürurunu və dəyərini yalnız daşıdığı sirlər və məhrəm olduğu zatlar xatirinə qoruyanlar, gecə- gündüz necə yaşadığını deyil, niyə yaşadığını düşünənlər, ətrafındakı bütün pisliklərin özündən qaynaqlandığına inananlar, ən başlıcası ısə sevməyi öyrədənlər...Beləcə, sonu bilinməyənlərdən görə bildiklərimiz insana insan olmaq üçün bəs etməzmi? Bütün bunlar bir sufi, abdal həqiqətidir. Həzrət Əli deyir: “Həqiqət ululuq sirlərinin keyfiyyətlərə sığmayan bir tərzdə açılmasıdır... Özünü tanıyan Allahını tanıyar”.

Abdal sözü, İşıq və Torlak kimi əsasən dərviş mənasında işlədilirdi. Lakin qeyd etmək lazımdır ki,Yaxın və Orta Şərqdə yalnız sufi təriqətlərinin nümayəndələrinə dərviş deyilirdi. İrfani bir termin olaraq “dərviş” sözünün batini mənaları vardır. Səlcuq Universitetinin (Konya) müəllimi Dr.M.Çipan Mövləvi dərvişlər barəsindəki məqaləsində yazır:”Dərviş” sözü ibarət olduğu dal, ra, vav, ye, və sin hərflərinin simvolik olaraq ifadə etdiyi dünya, riya, varlıq, yalan və şəhvətdən özünü uzaq tutan insan mənasındadır”.Sadəcə Allahın fəqiri olan və Ondan başqasına ehtiyac duymayan, dünyanın minnəti altına girməyən və qənaətçil insanlar olan mövləvilər ruhi kamillikləri, fikri incəlik və təkamülləri, sənət qabiliyyətləri ilə birlikdə təmizlık və mənəvi zənginlikləri ilə də diqqətləri özlərinə çəkmiş və sosial həyatı yönəldirmişlər.

Lakin, abdal sözü dərvişdən üstün bir məna da daşıyırdı. Şiə inanclı Abdallar Bizansla davamlı mücadilə aparan Osmanlı Bəyliyinə bir çox döyüşlərdə kömək etmişdilər. Abdallar, Osmanlı dövründə Anadoluya gələn, ailəsi, yeri-yurdu bəlli olmayan, subay gənclərdən ibarət bir toplum idi. Abdallarla bağlı daha çox araşdırma aparan Fuad Köprülü abdal sözünün XII yüzillikdə əsasən dərviş anlamında işləndiyini,daha sonralar isə türklər və iranlılar arasında bir məna dəyişikliyinə uğrayaraq” melametiyye esaslarından doğan Kalenderiye zümrəsi ilə olan bənzər sair bazı zümrelere mənsub dervişleri ifade” etməyə başladığını deyir. Köprülüyə görə abdal sözü daha çox türklər arasında yayılmış, bu adı daşıyan dərviş zümrələr Anadolunun fəthində mühüm rol oynamışlar.

Osmanlı zamanının rəsmi mənbələrinə əsaslanaraq Anadolunun türkləşməsində və islamlaşmasında kolonizator Türk dərvişlərinin və onların qurduqları zəfiyələrin rolunu araşdıran Ömər Lütfi Barkan yazırdı: “Onlar yeni dünyaya, yani digər bir Amerikaya gelip yerleşen halk yığınları içinden yetişmiş mümessil şahsiyetlerdir və bu itibarla onları son zamanın dilençi dervişlerinden dikkatle ayırmak lazım gelmektedir”.

Abdallıq təsəvvüfdür. Təsəvvüf isə təriqət və mərifət qatlarının zahiri təcəllasını ifadə edən bir anlayışdır. Təriqət dərvişlıyının izlərinə Azərbaycan xalq yaradıcılığının müxtəlif nümunələrində rast gəlinir. Məsələn, Ağbaba tırınqılarının birində deyilir:

Göy-göy dolanıram, gəzirəm düzü,
Eldə seçiləni, bədir ay üzü...
Əlimdə bərəkət,bolluq, ruzi,
Abdalam, dərvişəm, sofuyam, buyam.

Abdalliği-həqiqi sufi dərvişliyi digər rövzəxanlardan ayıran da elə budur.

Dərvişlik bir yaşam tərzidir və eşq ilə ağlın, ruhla bədənin, təfəkkürlə şəxsi həyatın, hal ilə qalın münaqişəsiz bir vəhdətdə də olduğu qənaətinə gətirərək “kamil insan” formulunu təqdim edir. Deməli, bu baxımdan qiymət verilərsə, abdal həm də kamil insanın özüdür.

XV yüzillikdə Abdallıq, Bekdaşılıkdən ayrı olsa da inanc ,davranış və ərkan baxımından aralarında bənzərliklər vardı. Bektaşiləşməmiş Abdallar özlərini “ Seyid Qazi Yetimləri” adlandırırdılar. Fuad Köprülüyə görə Anadolu abdalları (Abdalan - i Rum) Babailik cərəyanının daha sonrakı görünüşündən, yəni bektaşilikdən başqa bir şey deyildi. Köprülü onları – “Saqqal və qaşları təraş edilmiş, o zamanın islam anlayışına uymayan, özəl bayraq açan, küdum, boynuz,davul, nekkar və qopuz çalaraq toplu halda dolaşaraq özlərinə tərəfdar toplayaraq çoxalan insanlar” adlandırırdı. Onlar öz böyüklərinə “dədə” deyirdilər.

Türk dünyasının möhtəşəm incisi olan” Kitabi-Dədə Qorqud”dastanı haqqında da bəzi alimlərin bir qədər sərhədli olsa da sufiyanə düşüncələri mövcuddur. “...Kitabi-Dədə Qorqud dastanı 8-9-cu əsrlərdə yazılmış olsa belə, əqidəvi baxımdan, fəlsəfi aspektdən ruhani ustad, irşad sahibi, gizlin bilgilərin daşıyıcısı olan Qorqud Atanın “Allahla görüş” “didar” kimi bir ürfani fikri bəyan etməsi müəyyən elmi məntiqə söykənirr.Bütün deyilənlərdən belə nəticə çıxarmaq olar ki,tarixi bir şəxsiyyət olaraq, Dədə Qorqudun kəlamları, sözləri, boylamaları, soylamaları dini-mistik, ruhani baxımdan iki qismə- zahiri cəhətdən islami ənənənin, batini cəhətdən isə təriqət- sufi məfkurəsinin təbliğinə bölünür. Bu bölgünün mahiyyətində isə Qorqud Atanın təsdiq olunmuş övliyalığı, pirliyi, dədəliyi dayanır”. (Fəxrəddin Salim (Baxşəliyev).

Cüneyd Bağdadi deyir: “Zahirinə fikir verən bir sufi görsən, bil ki, onun batini xarabdır”. Türk alimi Prof. Dr.H.Kamil Yılmaz isə: “Təsəvvüf, surətdən çox sirətə, qəlibdən ziyadə qəlbə, zahirdən çox batinə önəm verən bir elmdir. Bu səbəbdən bəziləri təsəvvüfü bu qəliblər içərisində tapmaq istəmişlər”- söyləyir.

Təsəvüfdə Abdal XVəsrdən etibarən Qızılbaş, Bektaşı, Taxtacı, Qələndəri, Hurufi, İşıq, Heydəri, Babai deyə adlandırılan yarı köçmən türkmən tayfalarına XIX əsrdən etibarən Anadoluda “Ələvi” adlandırılan Abdallar da daxil edildi.

Kiçiltdiyimiz böyük söz: “Abdal” əslində kimdir?

...Dini qaynaqlarda bəzi hədislərdə keçən rəvayətlərdə abdalların maddi, ruhi və əxlaqi özəllikləri, gücləri, etkiləri, sayları və yaşadıqları yerlər barədə məlumatlar vardır. Dini inanclara görə abdallar saç və saqqalları bir-birinə dolaşmış (saç-saqqal basmış), solğun bənizli,ətalətli,oğul-uşaqsız,yer üzündə tək bir əkilmiş ağacı olmayan və yalnız yaşayan “özlərinə çatmaq üçün sabahkı yarışa bu gündən idman edərək hazırlaşan” kişilərdir.

Abdalların əxlaqı və mənəvi şəxsiyyətləri ilə bağlı formalaşan təsəvvürlər həqiqətdə hər bir müsəlmanda olması vacib vəzifələrdəndir. Abdallar metafizik gücə malik olmaqla, müstəsna adamlar xaric kimsəyə görünməz, zaman və məkan sıralarını aşaraq istədikləri anda, istədikləri yerdə ola bilirlər. Bol yamur yağdırması, bərəkətin artırılması, zalımların cəzalandırılması, bəlaların aradan qaldırılması kimi məsələlərdə Allahdan nə diləsələr geri çevirilməzlər Abdallar.

Allah-təalanın müsəlmanlara ehsan etdiyi kəramətlərdən biri də xalq arasında “Ebdal”ların da olmasıdır. Hədis-i şərifdə buyuruldu ki: “Allah- təala onların hörmətinə yağmur yağdırar, ot bitirər, bəlanı da dəf edər. Onlara zülm edəni əfv edərlər. Pislik edənə yaxşılıq edərlər”.

Əbu-Nuyamın adıyla bağlı hədisi- şərifdə deyilir:”Ümmətim arasında hər zaman qırx kişi vardır. Onların qəlbləri İbrahım əleyhissalamın qəlbi kimidir. Allah - təala onlara görə qullarını bəlalardan qoruyar. Onlara “Abdal” deyilir. Onlar bu dərəcəyə namaz və oruc ilə yetişmədilər... Comərdliklə, müsəlmanlara nəsihət etməklə yetişdilər”...

“Ebdal olan mübarək zatlar, yeryüzündə devamlı bulunurlar. Biri vefat ettiği zaman, yerine bir başkası geçirilir. Sayılari yine aynı olur. Bunları kimsə tanımaz. Hatta bazan kendileri bile kendilerini bilmez.Bunların başlarında kutbları, ən büyükleri bulunur. Buna Kutb-i ebdal, Kutb-i medar ve ya Kutb-i aktab denir”. (İslam Tarihi Ansiklopedisi,4.Cild. Ebdal)

Xalq arasında Abdallar üçlər,beşlər,yeddilər, otuzlar,qırxlar və s. kimi bilinir. Daha geniş rast gəlinən rəqəm isə qırxdır. Bəzi yayılmış rəvayətlərə görə qırx abdalın iyirmisi ikisi kişi, on səkkizi isə qadındır. O qədər də yayğın olmayan bəzi mənbələrdə isə qirxı kişi və qırxı qadın olmaq üzrə səksən abdaldan da söz edilir. Süyütfyə görə qirx abdalın iyirmi ikisi Suriyada,on səkkizi İrakda iqamət edər. Başqa bir rəvayətə görə abdalların qirxının da Suriyada olduğu qeyd edilir ki, onların da iyirmi beşi Xumsda, on ikisi Şamda,üçü isə Beysandadır. İbnü l-Arabi, Seyyid Şerif kimi bəzi müəlliflər də yeddi abdal görüşünü mənimsəmişlər.Bayezid-i Bistami,”Sən yedi abdaldan birisin” deyənlərə, “Hayır, yedisi də benim” demişdir.

Abdalların sayları ilə bağlı fikirlər Pir Sultan Abdalın şeirlərində də təsvir olunur:
Güzəl Şah` ım çok yerlərdən görünür
Aslı nedir neye verdin Bağdad `ı
Şahım birdir binbir dona bürünür
Aslı nedir neye verdin Bağdad `ı...
Pir Sultan`im der ki üçler yediler
Kırklar da bu demde hazır idiler
Bağdad` ı Basray` ı verdi dediler
Aslı nedir neye verdin Bağdad`ı...

Mərifətin hifz olunmuş xəbərlərində deyilir:

Qırxların qapısını döyən Həzrəti Rəsulallahdan soruşurlar:
Kimsən?
Allahın Rəsuluyam.
Allah özü buradykən Rəsuluna ehtiyac yoxdur.
Yenə qapını döyür.
Kimsən?
Mənəm.
Burada “mən” yoxdur.
Üçüncü dəfə qapı döyülür:
Kimsən?
Sənəm!

Bu cavabdan sonra qapı açılır və Peyğəmbər Qırxlar cəminə daxil olur.

Soy etibarı ilə türkmən olan Abdallar özlərinə “divanə dərviş” deyilməsini xoşlamazlar. Onlar türk həyat tərzi keçirən,saz,davul,zurna və başqa alətlərdə çalıb oxuyan, türkcə danışan,eyni zamanda müsəlman olan,təriqət etibarı ilə Ələvi-Bektaşi olduqlarını (Anadolu Abdalları) söyləyən türk oymağıdır.

Anadoluya Şərqdən gəlmiş şeyx, şair, dərviş. mürşit, aşıq, abdal və səyyahlar türk dilində danışır, oxuyur və davamlı olaraq olduqları bölgə əhalisini İslama çağırmışdılar və haqlı olaraq özlərini müsəlman və türk irqindən olanlar kimi ifadə edirlər. Abdallar, əsasən oturaq həyat tərzi keçirən, bəzən də içərilərində köçəri və ya tərəkəmə həyatı keçirən Ələvi-Qızılbaş zümrələri kimi tarixdə yer almışlar.Anadolunun bəzi bölgələrində günümüzə qədər mövcudluğunu qoruyan bir sıra abdal kəndləri, obaları vardır. Hazırda Anadoludakı abdalların sayı təxminən 30-40 min nəfərə qədərdir.

Müasir Abdalların əsas məşğuliyyəti sayıla bilən müxtəlif iş sahələrini göstərmək olar. Abdal kişilər davul, zurna çalar; ələkçilik, səbətçiliklə məşğul olar, müxtəlif əkinçilik alətləri- bel,oraq, dırmıq, nal və s. düzəldər, dəmirçilik və ya nalbəndlik edərlər. Çifçiliklə o qədər məşğul olmasalar da,biçin və bağ-bostan fəslində işçi olaraq çalışmaqla məişətlərini keçindirər, dolanarlar. Məhsul yığımı və taxıl biçini zamanı “Kırf” edər - tarlaların kənarında çalıb-oynamaqla əhalini əyləndirər, gedərkən də yerdə qalan taxılı xurcunlarına doldurar apararlar. Beləliklə, məhsul yığımı zamanı sıra ilə bütün tarlalara yan alar və bütün məhsullardan “kırf” yığarlar.

Bir qisim abdal isə sünnətçilik, həkimlik, gizli olaraq çöpçülük (üfürükçülük) edərlər. Həkimliklə məşğul olan abdallar dağlardan topladıqları otlardan cürbəcür dərmanlar hazırlayar və başağrısı,mədə və qarın ağrısı, müxtəlif dəri xəstəliklərinin müalicəsində istifadə etmək üçün kəndlilərə satarlar. Bundan başqa Abdal həkimlər qulunc tutar, qan alar və s. xəstəlikləri də müalicə edərlər. Bəzi Abdallar ovçuluqla, bəziləri xırdavatçılıq və cambazlıqla (at alış-verişi), bəziləri isə qalayçılıqla məşğul olarlar.

Bəzi fikir sahıblərinin qənaətinə görə başlanğıcda Abdallar Anadoluya islam inancı yaymağa, təsəvvüf biçimləndirməyə gəlmiş “taxta qılınclı dərvişlər”dir. Abdalların inancıyla və inancın köküylə bağlı aşağıdakı misralar çox önəm daşıyır:

Abdallığın binasını sorarsan
Allah bir Muhammed-Ali Abdaldır
Hakikat ilminin aslın sorarsan
Cümlə ululardan ulu abdaldır.
Muhammed kiırklara bir hayal gördü
Ol hayal ne imiş aslına erdi
Firdevs-i a`ladan içeri gird
Öten bülbüllerin dili abdaldır.

Beləliklə, Abdal - Şərq inancına görə, fövqəltəbii gücə,qabiliyyətlərə sahib olduqları qəbul edilən dərvişlər, təsəvvüfdə isə mənəvi baxımdan yüksək məqama yetmiş insanlara verilən addır. Bir loxma-bir arxalıq düşüncəsiylə yaşayan abdallar möhtacların yardımına qaçarlar. Abdal kəlməsi qarışıq mənalar daşıyan bədəl və bedil sözlərinin çoxluğu kimi də qavranılır. Bu mənada Abdal “dünya tutqunluğundan xilas olaraq özünü bütünlüklə Uca Allah(s.s.) yoluna həsr edən və ricalü`l-qayıb deyə adlandırılan vəlilər, abidlər toplumu içərisində olan “Sufi və ya Ərənlər”anlamında işlədilir. “Abd”, ərəbcə tərcümədə həm də qul deməkdir. Bu baxımdan Abdal həm də haqqın qulu anlamına gəlir. Badəl kimi başqa bir mənası da vardır Abdalın, zamanla bədəl kəlməsinə çevirilən badal anlayışı- ruhu üçün nəfsini bədəl (qurban) verən, nəfsindən-dünya malı, mal-mülk,para-puldan vaz keçən deməkdir.

Xalqın evi var, dərvişin xanəgahı;
Xalqın atası var, dərvişin piri;
Xalq fürsəti həyat bilir,dərviş həyatı fürsət;
Xalq dərddən qaçar, dərviş arzulardan;
Xalqın əli ovcundadır, dərvişin əli torpaqda

Bu kimi çox sayda atalar sözü vardır abdallara dair. Eşqin səsindən başqa heç nə tanımayan, təriqət əhli olan abdallar insanlara “dünyanın ayağa ilişən daşdan başqa bir şey olmadığı”nı anladar.

Abdal sözünün sərsəri, tənbəl, kölə kimi alçaldıcı mənalar almasında Türk coğrafiyasında suyun axarını dəyişən və tarixədə Çaldıran döyüşü adıyla keçən Osmanlı- Səfəvi müharibəsinin (1514) güclü təsiri olur. Bu müharibədən sonra Osmanlı Sünni-Ortodoks bir münasibət ortaya qoyur və bu da qızılbaş-şiə müridləri olan Anadolu abdallarından yan keçmir. Bununla da abdal kəlməsi etibarını itirir və yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi aşağılanmış mənalarda işlədilir.

Əslində, türk sözlüyündə aptal kəlməsi olmamasına rəğmən, abdal sözünün etibarsızlığı dillərə yerləşirərək aptala çevirilir. Məsələn, Abdallara məxsus olan “Abdala məlum olur” zərb-məsəli “Aptala məlum olur” kimi söylənilir. Lakin məntiqlə yanaşıldıqda aptala (səfehə) nə məlum ola bilər ki? “Abdal”a məlum olur, çünki onun ən vacib özəlliklərindən biri kimsənin görmədiyini görmək, sezmədiyini sezməkdir. Beləcə, “Abdal”ın “aptal”a dönüşüb etibarsızlaşması hazırda abdalların yaşadıqları bölgələrdə abdal sözünün keçdiyi zaman onun qəbul edilməməsi və rədd edilməsinə səbəb olmuşdur. Bu tarıxə söykənən səhvə görə sonralar Təbər sözü ilə əvəzlənən abdal sözü, hal-hazırda usta termini ilə yenilənmiş və bu günün abdalları özlərini usta deyə təqdim edirlər.

Lakin, hər hansı bir sözün müxtəli səbəblərdən şəkil dəyişdirməsi və ya sözə bilərəkdən başqa don geyindirilməsi nə olursa-olsun, onun tarixi dəyərini kölgədə qoya bilməyəcəkdir. Hər bir söz, ifadə yarandığı anda kəsb etdiyi məna çalarını sona qədər daşımaqda hökmlüdür, hələ əgər bu bir toponim, etnonim və ya etnotoponimdirsə. Kimisə aşağılamaq, alçaltmağa cəhd isə kasad ağıllılığın, savadsızlığın və tərbiyəsizliyin təzahürüdür. Bütün cılız və xəbis insanların, hansı mərtəbədə olmasından asılı olmayaraq özlərini ifadə etmək yolu nadanlıqdan keçəcəkdir. Belələri üçün isə abdal sözünun həqiqi anlamını dönə-dönə oxumaq və kor zehinlərinə həkk eləmək nadanlıqdan ən yaxşı qurtuluşdur, çünki abdal deyə anılan insanlar - yaxşı niyyətli, bütün pislikləri bağışlayan, sahib olduqları hər şeyi başqalarıyla bölüşməyi bacaran, qəzavü-qədərə könüllü boyun əyən, ibadətlərində son dərəcə ihlas və sevgi, şəfqət, mərhəmət və həm də səmimimiyyəti hər şeydən öndə tutan insanlar - kəramət sahibləri, həqiqəti qəlb gözüylə görən kəslərdir. Bütün bunlardan öncə isə yadda saxlamaq lazımdır ki, Abdallar onların fövqəladə gücləri daşıdığına inanılan şamanların yadigarıdır, ölümü ilə ruhunun başqasına keçdiyinə inanan şamanların.

Beləcə, araşdırmaqla bitməyəcək qədər hekayəsi olan - Haqdan Dünyaya gələn, Haqqın səsiylə semah edən, qəlbini sirrinə verən, həyat dolu sabahları deyil, ibadət dolu gecələri gözləyən, yuxusu da bir ibadət olan, nəfsi ehtiyacı qədər, məhəbbətlə sonunu gözləyərək yaşayan, məkruhu haram bilən, əməlləri ilə dini dirildən, təlaşında rahatlıq tapan haqq aşiqləri - abdallar (dərvişlər) cahillərə öyrədir ki, onun vücudu zahirən təkyədir, əslində isə vücudunda bulunanlar vəhdətin zərrələridir.Təkyənin çölü dərki-dünyalıqdır, içərisi tərki-dünyalıq. Təkyəyə çöldən heç nə girmir. Amma içəridən çölə dünyalar axır. Hər şeylə rahatlıq tapan, ağlı eşqinə qulluq edən dərvişin zikri Yunus Əmrə seirində belə səslənir:

Ne varlığa sevinirim,
Ne yokluğa deyinirim.
Aşkın ile ovunurum,
Bana Seni gerek, Seni.

Beləliklə, abdal tayfaları türklərin mənşəyi və təşəkkülü tarixində mühüm rol oynamış, tarixdə xüsusi iz qoymuş ən qədim türk ulusudur desək yanılmarıq.

Abdal adı ilə laçınlılar arsındakı tarixi bağ və ya əlaqənin səviyyəsini izah etməyə gəldikdə, Laçın rayonunun bir tarixi Azərbaycan torpağı kimi mövcudluğu, daha sonrakı dövrlərdə yeni şəhərin salınması və rayonun təşkil olunmasının tarixini ilk mənbələrdən araşdıran bir tədqiqatçı kimi qısaca olaraq aşağıdakıları da oxucumun diqqətinə çatdırmağı özümə borc bilirəm.

Böyük Azərbaycanımızın kiçik bir ərazisi olan Laçın qədim Albaniyanın çoxlu sayda tarixi abidələri ilə zəngin bir bölgəsidir. Lakin təəssüfedici məsələ burasındadır ki, bir əsrdə iki dəfə Rusiya tərəfindən işğala məruz qalmış Azərbaycan torpaqlarının tarixinin tamamilə araşdırılmasına işıq sala biləcək arxeoloji qazıntıların, axtarışların aparılması sovetlər sistemində müəyyən məhtudiyyətlər çərçivəsində, xüsusi nəzarət və icazəylə həyata keçirilirdi. Bütün sistem ölkələri üçün bu? keçərli bir hal idi. Bu baxımdan sovetlərin tərkibində olan digər müttəfiq ölkələr kimi Azərbaycanın da öz tarixi torpaqlarının arxeoloji cəhətdən öyrənilməsi milli tarix elmimizin qarşısında duran əsas vəzifə idi.

Arxeoloqlarımızın, etnoqraf və tarixçilərimizin arzusunu isə Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra həyata keçirmək imkanı reallaşdı. Lakin, yenə də təəssüf hissiylə qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanımızın ən qədim torpaqlarından olan aranlı-dağlı Qarabağ, Laçın və Kəlbəcər hələ də erməni işğalındadır və yurdun bu bölgəsinə məxsus bütün tarixi abidələrimiz məhv edilməkdə və saxtalaşdırılmaqdadır. Şübhəsiz, yurd yerlərimizə o böyük qayıdış baş tutduqdan sonra həmin ərazilərdə daha səmərəli axtarışlar həyata keçiriləcək, tarix elmimizə və bütövlükdə dünya tarixinə yeniliklər bəxş edəcək arxeoloji-elmi tapıntılar əldə edəcəyik. Bu həm də tarixi ilə bağlı elmi cəhətdən olduqca az mənbə və məlumata malik olduğumuz Laçın obası haqqında müəyyən yeniliklərin üzə çıxmasına şərait yaradacaqdır. Hələlik isə yazılı mənbələr və arxiv sənədlərindən bəhrələnərək Laçının tarixiylə bağlı müəyyən fikirlər yürütmək və bəzi elmi nəticələrə gəlmək mümkündür.

Birinci Rusiya işğalı zamanı quberniyalara və qəzalara bölünmüş Şimalı Azərbaycan torpaqlarının bir hissəsi indiki Laçın rayonunun inzibati ərazi bölgüsünə daxil olan kəndlər Yelizavetpol (Gəncə) quberniyası, Zəngəzur qəzasının tərkibində ikinci polis məntəqəsinin 24-cü Cağazur, 26-cı Cicimli, 34-cü Qarıqışlaq, 38-ci Malıbəyli, 40-cı Mollalar, 43-cü Müsəlmanlar, 48-ci Piçənis, 54-cü Səfiyan, 55-ci Seyidlər, 69-cu Şəlvə və 70-ci Şahsuvarlı kənd icmalarını əhatə edirdi. 1920 -ci il, Rusiyanın ikinci işğalından sonra sovetlərin qurulması ilə Bakı və Gəncə quberniyaları ləfv edilir, Zaqatala dairəsi Zaqatala qəzasına keçirilir, Ərəş və Cavad qəzalarının adı dəyişdirilərək Ağdaş və Salyan adlandırılır və cəmi 17 qəza saxlanılır. 1922-ci ildə Şərur, Dərələyəz və Naxçıvan qəzaları ayırılaraq ayrıca təşkil olunmuş Naxçıvan diyarının tərkibinə verilir.

1923-cü ildə Az.MİK- in 7 iyun 298 saylı qərarı ilə DQMV təşkil edilir və bundan sonra Cavanşir və Şuşa qəzaları ləfv olunur.Elə həmin il yeni Ağdam və Tovuz qəzaları yaradılır. Naxçıvan və Şərur-Dərələyəz qəzaları da 1923- cü ildə ləfv edilir.

Beləliklə,1923-cü ildə Şimali Azərbaycan ərazisi 15 qəzadan, Naxçıvan diyarı və Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətindən ibarət idi. DQMV-nin yaranması ilə əlaqədar olaraq Az.MİK- in 1923 -cü il 7 iyul tarixli, 879 saylı sərəncamına əsasən Qarabağın digər hissəsi yeni yaradılan Ağdam, Cəbrayılk və Kürdüstan qəzaları arasında bölüşdürülür.

Yeni təşkil edilən Kürdüstan qəzasının ərazisi 3532 kv/km, mərkəzi isə Pircahan kəndi olur. Qəzada istər siyasi, istərsə də iqtisadi vəziyyət olduqca ağır idi. Ən ağrılı məsələ isə qəzanın dövlət təminatına keçirilməsi idi. Belə ki, qəza icraiyyə komitəsi öz ehtiyaclarını yerli vəsaitlər hesabına ödəmək iqtidarında olmadığından ona möhkəm büdcə vəsaiti ayırılması zərurəti yaranmışdı. İkinci vacib məsələ isə qəza komitəsinin iqamətgahı ilə bağlı idi. Çünki iqamətgahın olmaması işlərin planlı şəkildə həyata keçirilməsini ləngidirdi.

Qəza ərazisinin heç bir yerində hər hansı bir inzibati orqanın yerləşdirilməsinin mümkün ola biləcəyi bina yox idi. Buna görə də iqamətgahın yerləşdirilməsi üçün yer seçilməsi və uyğun məskən salınması zərurəti yaranmışdı. Əvvəllər qəza idarələri müvəqqəti olaraq Şuşa şəhərində yerləşdirilir və Şuşanın bölgə üçün böyük əhəmiyyət kəsb etməsini və digər yerlərdə işləmək üçün əlverişli şərait olmadığını nəzərə alaraq iqamətgahı Şuşada saxlamaq üçün Şuşanın Kürdüstan qəzasının tərkibinə salınması məsələsi də meydana çıxır.

Lakin qəzanın tərkibinə daxil olan digər ərazilərdəki yaşayış məntəqələri ilə əlaqə saxlamaq üçün uyğun yerin məhz Abdallar ərazisi olduğunu nəzərə alaraq qəza mərkəzi əvvəlcə Pircahan kəndinə,sonra Minkəndə, 1923- cü il avqustun 17- də isə Abdallar kəndinə köçürülür. Abdallar kəndində həmin dövrdə 93 ev və 277-si kişi, 225-i qadın olmaqla 462 nəfər əhalisi vardı. Abdallar həm də birinci Rusiya işğalı zamanından etibarən poçt stansiyası idi. İnqilabın ilk illərində Qubadlıdan Abdallara, oradan isə Şuşa şəhərinə telefon xətti çəkilmişdi. Bundan başqa? Abdallar poçt mərkəzindən Pircahan kəndinə, oradan da Minkənd, Qoturlu, Kurthacı kəndlərinə də telefon xətti çəkilişi həyata keçirilir. Lakin telefonlaşma işlərinin sürətlə aparılmasına baxmayaraq, poçt-teleqraf şöbəsinin açılması işi ləngiyirdi. Başlıca səbəb isə qəza mərkəzinin olmaması idi.

Şəhərin salınması üçün münasib yer axtarılırdı. Belə bir yer isə Abdallar kəndindən bir kilometr yuxarıda yerləşən ərazi olur ( Həmin ərazidən bir qədər yuxarıda isə Oruclu kəndi yerləşirdi. Daha sonralar şəhər böyüdükcə Abdallar kəndinin əhalisinin çox hissəsi şəhərin salınmasında muzdur (fəhlə) işləmək üçün Oruclu kəndinə köçəcək və daha sonralar isə Oruclu ərazisində Yuxarı Laçın adlandırılan yeni məhəllə salınacaqdı). Şuşa-Gorus yolu, həmçinin, Şuşa-Pircahan, Şuşa-Qubadlı və bir sıra kənd yolları həmin ərazidən keçirdi.

Abdallarda rabitə üçün əlverişli şərait vardı ki, bu da bir tərəfdən oraya tikinti materiallarının gətirilməsi üçün sərfəli idi, digər tərəfdən isə əhali və inzibati idarələrin işçiləri üçün rahatçılıq yaradırdı. Başqa nöqteyi-nəzərdən Abdalların mərkəz kimi gələcəkdə inkişaf etdirilərək genişləndirilməsinə də ümid edilirdi. Beləliklə, şəhərin salınması qərarı alındıqdan sonra birinci növbədə Abdallarda (şəhərə ad seçilmədiyindən həmin yer müvəqqəti olaraq Abdallar adlandırılırdı) ilk poçt-teleqraf şöbəsi təşkil edilir və bu işi Tiflisdən dəvət edilmiş mütəxəssislər həyata keçirir. İnzibati idarələr Abdallar kəndindən bir kilometr şimalda yerləşən ərazidə salınmağa başlayır. Poçt-teleqraf idarəsi mərkəzdə salınan ilk inzibati bina olur və bunun ardınca müvəqqəti olaraq 30 səyyar evin tikilməsi planlaşdırılır. Həmin səyyar evlər tikildikdən sonra qəza icraiyyə komitəsinin bir neçə şöbəsi: torpaq, mənzil şöbələri və qəza milisi buraya köçürülür.

Orada həmçinin, kooperativ, feldşer məntəqəsi də yaradılır. Həmin yeni yaradılan şöbə və məntəqələr, həmçinin, anbar və dəftərxana cəmi 6 otaqdan ibarət baraklarda yerləşdirilmişdi. Çox darısqallıq olduğundan işçilər əksər vaxt açıq səma altında, çox çətin şəraitdə qalmalı olurdular. Lakin, bütün çətinliklərə rəğmən qısa bir müddət ərzində qəza idarələri bütünlüklə həmin əraziyə köçürülür. Bundan sonra qəza icraiyyə komitəsi smeta tutaraq yeni şəhərin-qəza mərkəzinin salınması üçün büdcədən vəsait ayırılmasını tələb edir. İlk növbədə 40 otaqdan ibarət iki daş binanın tikilməsi nəzərdə tutulur. Bu binalar sonralar bir neçə idarə və təşkilatın yerləşməsinə rəğmən, əhali arasında daha çox rayon prokurorluğunun və musiqi məktəbinin binaları kimi tanınırdı.

Beləliklə, 1924- cü il may ayının 10 -da Laçın şəhərinin salınmasının əsası qoyulur. Laçın Zəngəzur qəzasının şimal-şərqində, çox dağlıq bir ərazidə yerləşirdi. Şəhər özü çox da hündür olmayan yaylada, hündür Laçın dağının ətəyində salınmış, adını da həmin dağdan götürmüşdür.

Tarixi yer adları-toponimlər isə əsasən, həmin ərazidə məskunlaşan tayfaların, ulusun adı ilə bağlıdır. Laçın adlandırılan bütün coğrafi ərazilərdə isə qədim laçın-türk tayfalarının yaşadığı tarixə məlumdur. Lakin olduqca qürurverici bir haldır ki, Laçın ərazisində bir çox qədim türk tayfaları, o cümlədən, abdallar da yaşamışlar.

Abdallardan isə laçınlılara irsən miras kimi ötürülən çoxsaylı insani xüsusiyyətlərdən sadəcə aşağıdakıları sadalamaq yetərlidir ki, yaddaşlar təzələnsin: mərdlik, comərdlik, halallıq, əliaçıqlıq, humanistlik, yurdsevərlik və ən başlıcası, vətənpərvərlik.