Təranə Dəmir

Keçmişlə gələcəyin arasında ilişib qalıb müasir ədəbiyyat. Nə keçmişdən tuta bilir , nə də gələcəyə adlamağı bacarır. Bir sözlə, taleyi sual altındadı indi doğulan yazıların. Söz dəyərdən düşübmü, ya onu da dəyərdən salmağa çalışan qüvvələr var? Yoxdumu sanballı, ürəkdən tikan çıxaran yazılar? Var, əlbəttə. Mövzu qıtlığıdımı? Xeyr. Yetərincə Sözün ətəyindən tutub yeriyən yazarlarımız var. Amma onlara lazımınca diqqət və qayğı göstərilirmi? Meydan verilirmi müqəddəs Sözə? Gün işığına çıxmağa qoyurlarmı bu nümunləri? Yoxsa yazılanlar elə bir ovuc oxucu arasında müzakirə və mübahisə obyektinə çevrilir? Hərdən insanın qarşısına elə gözəl ədəbi nümunlər çıxır ki, onun bu çağacan gün üzünə çıxa bilməməsinə təəccüb edirsən. Sonra bu işıqlı yazıların müəllifini axtarırsan. Sevinirsən ki, nə yaxşı ədəbiyyat hələ ayaq üstədi, diridu, təptəzədi.

Şair Zabil Pərviz demiş hamısı ədəbiyyat faktorudu, sözün əsl mənasında ədəbiyyatın özüdü. Amma ortalığa çıxmağa nə şərait var, nə də auditoroya. Onların kölgəsində cılız, sicilləmə yazılar daha sönük və dəyərsiz görünür. Nə yazıq ki, meydan da onlara verilir. Mətbu orqanları, kütləvi informasiya vasitələri onlara işləyir. Əsl sözsə itib batır beləcə. Bir növ Söz bizdən küsür. İndiki yazarlar niyə klassiklər kimi tanına bilmir? (indi heç klassiklərimizi də tanıtmağa imkan vermirlər) Əlbəttə əsl yazarlardan danışıram. Həmişə sual doğuran mövzudu. Eyni zamanda adamı narahat edən və düşündürən. Söz bu qədərmi cılızlaşıb və əhəmiyyətini itirib? Ya təbliğat əks istiqamətdə aparılır? Qayıdaq bir az əvvələ, lap yaxın keçmişə. Biz ədiblərimizi hardan tanıyırdıq? Evdə birinci valideynlərimiz ən böyük təbliğatçı idilər. Körpəlikdən ruhumuza laylalarla , ninnilərlə sığal çəkilirdi. Sonra nənələrimizin, analarımızın nağıllarıyla baxırdıq dünyaya. Xeyir və şərin, işıqla zülmətin mübarizəsini izləyirdik və həmişə işığın yanında dayanırdıq. İçimiz nurluydu deyə dünyanı da işıqlı görürdük. Uşaq ağlımızla mühakimə edirdik və inanırdıq ki, sonda qalib tərəf biz olacağıq. Biz böyüdükcə Söz bir az böyüdü gözümüzdə. Ağlımız kəsdikcə Söz də aliləşdi bizimçün, toxunulmaz oldu. Çünki birinci növbədə bizə sözə ehtiram və hörmətlə yanaşmaq öyrətdilər. Laylalarla , bayatılarla böyüdükcə içimizdəki işıq bir az da artdı. Əvvəlcə elə, obaya, ataya, anaya, torpağa sevgini öyrəndik şeirlərdən, nağıllardan. Kitaba and içdik , sözü müqəddəs bildik.

Demək burda da təbliğat öz işini görmüşdü. Orta məktəbdə müəllimlərimiz , evdə valideynlərimiz bizi tərtəmiz ruhda yetişdirirdi. Dərsliklərdən tanıdırdılar bizə klassiklərimizi , şairlərimizi , yazıçılarımızı , bütövlükdə ədəbiyyatımızı. Özümüzü əsər qəhrəmanlarına bənzədirdik . Bir sözlə ədəbiyyat bizə yol yoldaşı oldu. Nizami Gəncəvini, Füzulini, Xaqanini, Səməd Vurğunu, Sabiri, Şaiqi, Bəxtiyarı, Mirzə İbrahimovu, Ordubadini və onlarla, yüzlərlə söz adamlarını kitablardan tanıdı , sevdik. Demək xoşumuza gəlməyən sovet ideologiyasının da işıqlı tərəfləri varmış. Cavidi, Əhməd Cavadı , Müşfiqı də məktəb dərsliklərindən tanıdıq , oxuduq , düşündük, nəticə çıxardıq , öyrəndik, ən əaası sevdik. Yəni təbliğat öz müsbət nəticələrini verdi. Kitaba məhəbbətlə , sözə ehtiramla böyüdük. Bəs indi vəziyyət necədi? Azadlıq və müstəqqilik dönəmində hansı şairləri və yazıçıları tanıyır indiki gənclik? Uşaqlar ədəbiyyatı və kitabı bizim kimi sevə bilirlərmi? Bu boyda söz və informasiya bolluğunda uşaqlar , elə gənclər niyə bu qədər sözdən , nağıllardan , şeirdən , nəğmədən uzaq düşüblər? Demək yetərincə təbliğat yoxdu . İndi orta məktəb dərsliklərinə salınan dırnaqarası şeir və hekayə müəlliflərinin əksəriyyəti nə şairdinə də yazıçı. Yazdıqları da sanun köpüyündən başqa heç nə deyil. İndi tanınmaqçun söz yox , tapşırıq və yaxınlıq əsas rol oynayır. Təhsil Nazirliyinin tərtib etdiyi dərsliklərdə məktəbliyə aid olmayan, cansız, nəfəssiz yazılar verilir. Müəllifləri belə cəmiyyət tanımır. Şagirdi həvəsləndirən , onun yaddaşında iz buraxan mükəmməl və dünyəvi mövzular yoxdu. Heç bir tərbiyəvi əhəmiyyəti olmayan quru söz yığınından ibarət yazılar yer alır dərsliklərdə. Axı Azərbaycanda yetərincə söz adamı var. Niyə onların yaradıcılığına yer ayrılmır? Niyə qohumluq , dostluq , tapşırıq sindromundan çıxa bilmir elmin, təhsilin başında oturanlar? Hamımızın yetərincə vətənpərvərli, dostluq, torpaq, el -oba haqqında yazılarımız var. Hamısı idrakımızın və düşüncəmizin məhsullarıdı. Niyə birinə yer yoxdu bu kitablarda? Səbəb?

Şair-publisist Qəşəm Nəcəfzadə bir neçə dəfə bu mövzuya toxundu, topa tutdular. Verdiyi sualların hamısı havada qaldı. Biri də cavablandırılmadı. Dərsliklərə salınan materialların böyük qisminin ədəbiyyatla əlaqəsi olmadığını dedi. Yazıların üstə (mən onların heç birini ədəbi nümunə adlandıra bilmirəm) təhlillər apardı, cavab gözlədi. Nəticəsi oldumu? Yox. Bəlkə meydanda tək gördülər Qəşəm Nəcəfzadəni? Bəlkə hamılıqla səs salsaq nəsə əldə etmiş olarıq. Bu qədər yazıçının, şairin əsərlərindən seçib dərsliklərə niyə salınmır? Təkrar edirəm niyə dostluq , qonşuluq və başqa prinsiplərlə işləyir təhsilin başında oturanlar? Dərslyə salınan o cızmaqaralardan məktəbli nə öyrənəcək? Niyə bu qədər söz adamının əsərlərinə bu qədər biganə yanaşılır? Təbliğat əks istiqamətdə getdiyindən oxucu -məktəbli əsl sözü tanıya bilmir. Nəticədə zövqsüz və savadsız nəsl formalaşır. Bu ədəbiyyatın və bütövlükdə cəmiyyətin faciəsidi. Yazdıqlarım kiminsə və ya kimlərinsə xoşuna gəlməyə bilər. Bu təbii haldı. Amma susduqca daha dərin problemlər yaranır. Bəlkə bu gün gec deyil , amma səhər çox gec olacaq. Bu gündən o yana keçə bilmirik. Belə getsə müasir Azərbaycan ədəbiyyatının çöküşünü izləyəcəyik. Həyəcan təbili çalmağın əsl vaxtıdı. Böyük Sözə bu qədər biganə qalmaq olmaz. Axı hər zülmətin gecənin sonu işıqdı. Qaranlıq nə qədər at oynatsa da günəş onsuz da çıxacaq.

Manevr.az