Yeni araşdırmaya görə, insanlar yerdən o qədər çox su çəkiblər ki, Yerin fırlanma oxu cəmi 20 il ərzində təxminən 80 sm şərqə doğru dəyişib.
Manevr.az xarici mediaya istinadən xəbər verir ki, Yerin coğrafi qütbündə 20 ildə təqribən 80 sm sürüşməni təyin və tədqiq edən tədqiqatçılar belə bir dəyişikliyin yeraltı suların təsiri olmadan mümkün olmayacağını bildirirlər.

Yerin ətrafında fırlanan ox sabit və statik deyil.

Yer öz fırlanma oxu ətrafında fırlandıqca sürüşür və yırğalanır, bu, Şimal və Cənub qütblərindən keçən xəyali xəttdir.

Fırlanma oxundakı bu hərəkətlərə qütb gəzintisi deyilir.
Məlumdur ki, Şimal qütbü hər il eni 10 metr olan dairə çəkir.
Amerika Kosmik Tədqiqatlar İdarəsinin (NASA) məlumatına görə, 20-ci əsrdə Yerin fırlanma oxunun ildə 4 sm yerdəyişməsi aşkar edilib.

Son tədqiqatlar müəyyən edib ki, iqlim böhranı Yer kürəsinin fırlanmasının dəyişməsinə səbəb olur.
Lakin yeraltı suların bu yerdəyişməyə təsirini tam müəyyən etmək mümkün olmayıb.
Seul Milli Universitetinin Yer Elmləri Təhsilində araşdırmanın aparıcı müəllifi BBC Türkcənin suallarını cavablandıran Prof. Ki-Weon Seo, "Yerin tarixində Yerin fırlanma oxunda böyük dəyişikliklər olub. Bununla belə, araşdırmamız yeraltı suların istehlakının fırlanma oxunun yerdəyişməsinə səbəb olacaq qədər əhəmiyyətli olduğunu vurğulayır." deyə bildirib.

Qlobal iqlim modelləri qrunt sularının istehlakının dəniz səviyyəsinin qalxmasına səbəb olduğunu müəyyən etmişdi.

Buna əsasən, 1993-2010-cu illər arasında yerdən 2 trilyon ton su çıxarılıb.
İçməli və kənd təsərrüfatı suvarma kimi məqsədlər üçün istifadə edilən bu sular istifadə edildikdən sonra daha çox dənizə axıdılır.
Bu o deməkdir ki, kifayət qədər böyük su kütləsi insan müdaxiləsi ilə yerindən tərpənib.

Əvvəlki hesablamalar bu yerdəyişmənin dəniz səviyyəsini 6 mm qaldırdığını təxmin edirdi.
Geofizika sahəsində elmi nəşr olan “Geophysical Research Letters” jurnalında dərc olunan yeni araşdırma Yerin spin qütbünün dəyişməsini araşdıraraq bu proqnozu təsdiqləyir.
Suyun yer üzündə paylanması daşınan kütlənin çəkisinin paylanmasını dəyişir.

Tədqiqatçılar bunu fırlanan zirvəyə az miqdarda çəki əlavə etməyə bənzədirlər. Onlar qeyd edirlər ki, Yerdəki su obyekti yerini dəyişdikdə onun fırlanma hərəkətində də cüzi dəyişiklik olur.
Bu dəyişikliyi başa düşmək üçün tədqiqatçılar Yerin fırlanma oxunda müşahidə edilən sürüşməni kompüter modelləri ilə sınaqdan keçirdilər.

Müvafiq olaraq, yalnız buz və buzlaqların əriməsi nəzərə alınmaqla, bu gün müşahidə edilən sürüşmədə 78,5 sm açılma olub.

Tədqiqat bu boşluğu yeraltı sularla əlaqələndirdi.

Prof. Seo "Biz aşkar etdik ki, yeraltı su istehlakı ildə 4,36 sm sürətlə Yerin qütbünü 64 dərəcə şərqə doğru dəyişir. Bu tendensiya davam edəcək", deyə bildirib.

NASA-nın Reaktiv Sürət Laboratoriyasının alimi Surendra Adhikari Amerika Geologiya Cəmiyyətinə bildirib ki, yerin fırlanma oxunun ildə bir neçə metr dəyişdiyini və yeraltı suların tükənməsinin fəsillərin dəyişməsi riskini əsaslandırmır.
Adhikari, fırlanma oxundakı sürüşmələrin son əsas səbəbinin Qrenlandiyanın buz təbəqələrinin itirilməsi olduğunu aşkar edən elm adamlarından biridir.
Adhikari deyir ki, geoloji vaxt zonaları baxımından spin qütbünün yerdəyişməsi iqlimə təsir göstərə bilər.

Nigar Nəriman
Manevr.az