Anotatsiya: Bugungi kunda energiya resurslaridan samarali foydalanish nafaqat iqtisodiy, balki ekologik jihatdan ham dolzarb masalaga aylangan. Qayta tiklanadigan energiya manbalari insoniyatning kelajakdagi energetik ehtiyojlarini qondirishda muhim rol o‘ynamoqda. Ushbu maqolada muqobil energiya manbalarining afzalliklari, ulardan foydalanish holati va samaradorligini oshirish yo‘llari tahlil qilinadi. Shamol, quyosh, gidro va bioyoqilg‘i kabi ekologik toza energiya manbalarining jahon va O‘zbekiston miqyosida rivojlanish tendensiyalari yoritiladi. Shuningdek, energiya samaradorligini oshirish uchun ilg‘or texnologiyalar va innovatsion yondashuvlar haqida fikr yuritiladi. Maqola muqobil energiya sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar va istiqbolli yo‘nalishlar haqida ma’lumot berib, ekologik barqarorlikka erishishning dolzarbligini asoslaydi.
Kalit so’zlar: Qayta tiklanadigan energiya, muqobil energiya manbalari, yashil energetika, quyosh energiyasi, shamol energiyasi, gidroenergetika, bioyoqilg‘i, energiya samaradorligi, barqaror rivojlanish, ekologik toza texnologiyalar, uglerod neytralligi, innovatsion energiya echimlari, energiya tejash, kelajak energetikasi.
Asosiy qism

Qayta tiklanadigan energiya manbalarining rivojlanishi va energiya samaradorligini oshirish bugungi kunda global miqyosda eng muhim masalalardan biriga aylanmoqda. Davlatlar va xususiy sektorlar ekologik barqarorlikni ta'minlash, iqlim o'zgarishlarini sekinlashtirish va energiya ta'minotini diversifikatsiya qilish maqsadida turli innovatsion yechimlarni qo'llamoqda. Bu sohada kelajakda davom etadigan o'zgarishlar bizning energiya iste'mol qilish shaklimizni va energiyaga bo'lgan munosabatimizni tubdan o'zgartirishi mumkin.
Ko‘plab xalqaro tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, qayta tiklanadigan energiya manbalari avvaldan mavjud bo‘lsa-da, ular faqat oxirgi bir necha o‘n yillikda keng tarqalgan. Avvalambor, qayta tiklanadigan energiya manbalarining asosiy turlari quyosh, shamol, gidroenergetika va bioyoqilg‘i hisoblanadi. 20-asrning ikkinchi yarmida texnologik yutuqlar va ilmiy izlanishlar natijasida quyosh va shamol energiyasi ishlab chiqarish xarajatlari sezilarli darajada kamaydi. Bu holat, ayniqsa, rivojlanayotgan mamlakatlar uchun yangi imkoniyatlarni yaratdi, chunki ular yuqori texnologiyalarni import qilmasdan, tabiiy manbalardan foydalanib energiya ishlab chiqarishga qodir bo‘ldilar. Bugungi kunda, O‘zbekistonda ham qayta tiklanadigan energiya manbalari faol rivojlanmoqda. 2019-yilda boshlangan "Green Energy" loyihasi quyosh va shamol energiyasi ishlab chiqarish salohiyatini kengaytirish, shuningdek, elektr tarmoqlarini modernizatsiya qilishni maqsad qilgan. O‘zbekistonda quyosh energiyasi ishlab chiqarish uchun juda qulay geografik sharoitlar mavjud, bu esa uni sohaning markaziy yo‘nalishiga aylantiradi.

Energetika sohasi bugungi kunda dunyoning eng dolzarb masalalaridan biriga aylangan. An’anaviy yoqilg‘i turlarining kamayib borishi va atrof-muhitga salbiy ta’siri sababli muqobil energiya manbalaridan foydalanish muhim ahamiyat kasb etmoqda. Qayta tiklanadigan energiya tabiiy resurslarning cheksiz imkoniyatlariga asoslangan bo‘lib, u ekologik toza va iqtisodiy jihatdan samarali yechim hisoblanadi.
Shamol, quyosh, gidroenergetika va bioyoqilg‘i kabi energiya manbalari nafaqat atrof-muhitni muhofaza qilishga yordam beradi, balki uzoq muddatli barqaror rivojlanish uchun ham qulay sharoit yaratadi. Masalan, quyosh energiyasi bevosita quyosh nurlari orqali ishlab chiqarilsa, shamol energetikasi tabiiy shamol oqimlaridan foydalanadi. Bu esa mazkur manbalarni cheklanmagan qiladi.
Hozirgi vaqtda dunyoning ko‘plab mamlakatlari qayta tiklanadigan energiyaga sarmoya kiritmoqda. Masalan, Germaniya, Xitoy va AQShda quyosh va shamol stansiyalari keng rivojlanmoqda. O‘zbekistonda ham ushbu yo‘nalishda ijobiy o‘zgarishlar kuzatilmoqda. Xususan, Navoiy va Buxoro viloyatlarida quyosh fotoelektr stansiyalari barpo etilib, elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi oshirilmoqda.
Muqobil energiya manbalaridan maksimal darajada samarali foydalanish uchun quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish zarur:
1. Innovatsion texnologiyalarni joriy etish – energiya ishlab chiqarish va
saqlash jarayonlarida ilg‘or texnologiyalardan foydalanish elektr energiyasining yo‘qotilishini kamaytiradi va samaradorlikni oshiradi.
2. Energiyani tejash madaniyatini shakllantirish – aholi va sanoat korxonalari energiyani tejash tamoyillariga rioya qilsa, ortiqcha sarf-xarajatlarning oldi olinadi.
3. Muqobil energiyaga sarmoya kiritish – davlat va xususiy sektor hamkorligi asosida qayta tiklanadigan energiya manbalariga ko‘proq mablag‘ yo‘naltirish, yangi stansiyalar qurish va tadqiqotlar olib borish muhimdir.
4. Qonunchilik va rag‘batlantirish tizimini rivojlantirish – muqobil energiya manbalaridan foydalanishni rag‘batlantirish uchun davlat tomonidan soliq imtiyozlari va subsidiyalar taqdim etilishi kerak.
Kelajakda qayta tiklanadigan energiya manbalari yanada rivojlanib, ularning iqtisodiy jihatdan samaradorligi oshadi. Hozirda ilm-fan sohasida quyosh panellarining samaradorligini oshirish, shamol turbinalarini takomillashtirish, bioyoqilg‘idan foydalanish texnologiyalarini kengaytirish bo‘yicha izlanishlar davom etmoqda. Bu esa ekologik barqarorlik va energetik mustaqillikni ta’minlashga xizmat qiladi. Muqobil energiya manbalarining rivoji nafaqat atrof-muhitni asrash, balki kelajak avlodlarga barqaror va toza energiya ta’minotini yaratish uchun ham muhim omildir. Bugun qabul qilinayotgan qarorlar va amalga oshirilayotgan loyihalar ertangi kunimizni qanday bo‘lishini belgilaydi. Shu sababli, har birimiz energiyadan ongli va samarali foydalanishga harakat qilishimiz lozim.

XULOSA.

Kelajak energetikasi bugun boshlangan o‘zgarishlarga bog‘liq. Qayta tiklanadigan energiya manbalari nafaqat atrof-muhitni asrashga, balki iqtisodiy barqarorlik va energetik mustaqillikka erishishga xizmat qiladi. An’anaviy yoqilg‘ilarning cheklanganligi va ekologik muammolar fonida muqobil energiya bugungi kun ehtiyojidan kelib chiqqan global harakatdir.
O‘zbekiston ham bu jarayonda faol ishtirok etmoqda. Quyosh va shamol energetikasiga qaratilgan loyihalar, innovatsion texnologiyalarni joriy etish va energiya samaradorligini oshirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlar yaqin kelajakda katta natijalar berishi shubhasiz. Biroq, energiya samaradorligini oshirish va muqobil energiya manbalaridan foydalanish faqat yirik loyihalar bilan cheklanmasligi kerak. Har bir inson o‘z kundalik hayotida energiyani tejash madaniyatini shakllantirsa, bu umumiy yutuqqa aylanishi mumkin. Har bir yoqilgan ortiqcha chiroq yoki bekor sarflangan elektr quvvati – bizning kelajak oldidagi javobgarligimizdir.
Bugun biz qabul qilayotgan qarorlar ertangi kunimizni belgilaydi. Tanlov bizning qo‘limizda – eski energetikadan uzil-kesil voz kechib, ekologik toza, barqaror va innovatsion yo‘lni tanlash kerak. Shunday ekan, kelajakni faqat bugunning texnologiyalari emas, balki ongli qarorlarimiz ham yaratadi!

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Karimov I. A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – Toshkent: Ma’naviyat, 2008. – 176 b.
2. Islomov U., Hasanov B. Ekologik muammolar va energiya resurslaridan samarali foydalanish. – Toshkent: Fan, 2017. – 224 b.
3. Soliev S. X. Qayta tiklanuvchi energiya manbalari: nazariya va amaliyot. – Toshkent: O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi, 2020. – 198 b.
4. International Renewable Energy Agency (IRENA). Renewable Energy Statistics 2022. – Abu Dhabi: IRENA, 2022. – 312 p.
5. United Nations Environment Programme (UNEP). Global Trends in Renewable Energy Investment 2023. – New York: UNEP, 2023. – 270 p.

Jalolova Mohinabonu Xurshid qizi
Buxoro davlat pedagogika instituti
3-kurs talabasi.

Manevr.az