Şəxsi məlumatlar – Ad, soyad, doğum tarixi, telefon nömrəsi, e-poçt ünvanı.
Cihaz və yer məlumatları – İstifadəçinin IP ünvanı, cihaz modeli, lokasiya (GPS məlumatları).
İstifadəçi fəaliyyətləri – Paylaşımlar, bəyəndikləri postlar, yazışmalar və axtarış tarixçəsi.
Kamera və mikrofon icazələri – Bəzi tətbiqlər istifadəçinin razılığı ilə kamera və mikrofon məlumatlarına giriş əldə edir.

Bu məlumatlar adətən reklam məqsədilə istifadə olunur. Məsələn, Facebook və Google kimi platformalar toplanan məlumatlar əsasında fərdiləşdirilmiş reklamlar göstərir. Bununla yanaşı, bu məlumatlar bəzən üçüncü tərəflərə (marketinq şirkətlərinə və ya dövlət qurumlarına) ötürülə bilər

Hüquqi Çərçivə: Şəxsi Məlumatların Qorunması:

Müxtəlif ölkələrdə şəxsi məlumatların qorunması ilə bağlı qanunlar mövcuddur. Ən tanınmış tənzimləmə aktlarından biri Avropa İttifaqının GDPR (General Data Protection Regulation) qanunudur. Bu qanuna əsasən:

İstifadəçilər öz şəxsi məlumatlarını silmək hüququna malikdirlər (“right to be forgotten” – unudulmaq hüququ).
Şirkətlər istifadəçi məlumatlarını yalnız açıq razılıq əsasında toplaya bilər.
Platformalar istifadəçi məlumatlarının üçüncü tərəflərlə paylaşılmasını məhdudlaşdırmalıdır.

Azərbaycan Respublikasında da “Şəxsi Məlumatlar Haqqında” Qanun mövcuddur. Bu qanun sosial şəbəkələrdə şəxsi məlumatların istifadəsi ilə bağlı bəzi əsas prinsipləri müəyyən edir. Lakin ölkədə hələ ki, GDPR qədər sərt nəzarət mexanizmləri mövcud deyil.

Sosial Şəbəkələrdə Məlumat Sızması və Hüquqi Problemlər:

Son illərdə sosial şəbəkələrdə bir çox böyük məlumat sızmaları baş verib. Məsələn:

Facebook-Cambridge Analytica qalmaqalı (2018) – 87 milyon insanın şəxsi məlumatları qanunsuz şəkildə əldə olunub və siyasi məqsədlərlə istifadə edilib.
TikTok və məlumat təhlükəsizliyi – Çin mənşəli TikTok platformasının istifadəçi məlumatlarını Çin hökumətinə ötürə biləcəyi iddiaları ilə bağlı bir çox ölkədə qadağalar tətbiq olunub.
LinkedIn və Facebook məlumat bazalarının sızması (2021) – 500 milyondan çox istifadəçinin məlumatları internetə yayılıb.

Bu hadisələr göstərir ki, şəxsi məlumatların qorunması üçün daha güclü hüquqi mexanizmlərə ehtiyac var.

Sosial Şəbəkələrdə Difamasiya və Nifrət Nitqi

a.Difamasiya və Sosial Şəbəkələrin Hüquqi Məsuliyyəti:
Sosial şəbəkələrdə insanlar tez-tez bir-birlərini təhqir edir və ya yanlış məlumat yayırlar. Difamasiya (böhtan və yalan məlumat yaymaq) bəzi ölkələrdə cinayət məsuliyyəti yarada bilər.
Məsələn, bəzi ölkələrdə:

ABŞ-da böhtanla bağlı işlər əsasən mülki məhkəmələrdə baxılır.
Avropa ölkələrində isə bəzi hallarda böhtan cinayət məsuliyyəti daşıya bilər.
Azərbaycanda böhtan və təhqir Cinayət Məcəlləsinin 147 və 148-ci maddələrinə əsasən cərimə və ya həbs cəzası ilə nəticələnə bilər.

Sosial şəbəkələrdə yayılan dezinformasiyalar və iftira hallarına qarşı hüquqi tənzimləmələr gücləndirilməlidir.
b. Nifrət Nitqi və Onun Hüquqi Problemlər:
Sosial mediada irqçilik, cinsiyyət ayrı-seçkiliyi, dini nifrət və zorakılığa çağırış kimi hallara tez-tez rast gəlinir. Bir çox ölkələr nifrət nitqini qanunla qadağan edib. Məsələn:

Almaniyada “NetzDG” qanunu nifrət nitqi yaydığı aşkarlanan postların 24 saat ərzində silinməsini tələb edir.
Azərbaycan qanunvericiliyində nifrət nitqi açıq şəkildə cinayət kimi təsnif olunmasa da, konstitusiyanın 47-ci maddəsi nifrət və ayrı-seçkiliyi qadağan edir.

Bəzi hallarda söz azadlığı və senzura arasındakı sərhəd mübahisəli məsələyə çevrilir.

Nəticə

Sosial şəbəkələr həyatımızın ayrılmaz hissəsinə çevrilsə də, bu platformalar hüquqi problemlərlə doludur. Şəxsi məlumatların qorunması, nifrət nitqi, difamasiya və məlumat sızmaları kimi məsələlər ciddi hüquqi tənzimləmələr tələb edir.Dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar bu problemlərə qarşı yeni qanunlar qəbul etməli, sosial media platformaları isə istifadəçilərin hüquqlarını qorumaq üçün daha güclü tədbirlər görməlidir. Hər bir istifadəçi isə öz şəxsi məlumatlarını qorumaq üçün diqqətli olmalı və hüquqlarını bilməlidir.Bu mövzu daim aktuallığını qoruduğu üçün gələcəkdə daha sərt qanunların qəbuledilməsi mümkündür.
ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
1. Qanunvericilik və Rəsmi Sənədlər

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası – Bakı, 1995.
Azərbaycan Respublikasının “Şəxsi Məlumatlar Haqqında” Qanunu – 11 may 2010-cu il.
Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi – (147 və 148-ci maddələr: Böhtan və Təhqir)
Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsi – (388-1-ci maddə: İnternet informasiya resurslarında hüquq pozuntuları)
Ümumi Məlumatların Qorunması Qaydası (General Data Protection Regulation – GDPR) – Avropa Parlamenti və Şurası, 2016.
Almaniya NetzDG (Network Enforcement Act) – Sosial media platformalarında nifrət nitqinə qarşı qanun, 2017.
Budapeşt Konvensiyası (Cybercrime Convention, 2001) – Kiber cinayətkarlıqla mübarizə haqqında Avropa Şurasının Konvensiyası.