Tramp dövrü: ABŞ-ı nə gözləyir?

2024-cü il seçkilərində qələbədən sonra Donald Tramp yenidən Amerika Birləşmiş Ştatlarının rəhbəri oldu, lakin bu dəfə daha açıq və inandırıcı mandatla. 2016-cı ildən fərqli olaraq, o zaman Trampın Hillari Klintona qarşı qələbəsi ümumi səsvermədəki məğlubiyyəti ilə kölgələnmişdi.
Manevr.az milli.Az-a istinadla "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:
2024-cü il seçkilərində qələbədən sonra Donald Tramp yenidən Amerika Birləşmiş Ştatlarının rəhbəri oldu, lakin bu dəfə daha açıq və inandırıcı mandatla. 2016-cı ildən fərqli olaraq, o zaman Trampın Hillari Klintona qarşı qələbəsi ümumi səsvermədəki məğlubiyyəti ilə kölgələnmişdi. Bu dəfə Tramp həm seçicilər kollegiyasının səslərinə, həm də xalqın dəstəyinə görə Kamala Harris-i geridə qoydu.
Respublikaçılar Partiyası üçün bu, prezidentin mövqeyinin möhkəmlənməsi ilə yanaşı, həm də Konqresin hər iki palatasında nəzarəti ələ keçirmək demək ola bilər. Bu isə Tramp administrasiyasına ambisiyalı hədəflərini həyata keçirmək üçün daha çox imkanlar yaradacaq.
ABŞ-da siyasi ab-hava
Seçkiqabağı kampaniya dövründə demokratlar Trampın hakimiyyətə qayıdışının Amerika demokratiyasına təhdid yaradacağını iddia edərək, onu avtoritar lider kimi təqdim edirdilər. Lakin rəqiblərin cəmiyyətə qorxu aşılamaq cəhdlərinə baxmayaraq, Trampın qələbəsi bir çox amerikalının ölkənin mövcud siyasi kursundan dərin məyusluğunu əks etdirir. Cəmiyyətdə müharibələrə və qlobal münaqişələrə qarşı əhval-ruhiyyə güclənir, artan inflyasiya, iqtisadi qeyri-sabitlik və gərgin sosial münasibətlər Trampın "geri dönüşü" üçün münbit zəmin yaradıb.
Birinci prezidentlik dövrü ilə müqayisədə, indi Amerika cəmiyyəti Trampın siyasətindən nə gözləmək lazım olduğunu daha yaxşı anlayır. Onun ritorikasındakı dəyişikliklər nəzərə çarpır: Tramp yeni mandatına başlayarkən yüksək ixtisaslı mütəxəssislərdən ibarət komanda formalaşdırmağa hazır olduğunu bildirib. Bu komanda daxili islahatlara və xarici müdaxilələrdən imtinaya yönəlmiş səyləri dəstəkləməlidir. Bu baxımdan, komandanın tərkibi həlledici amildir, çünki qarşıdakı təyinatlar Trampın həqiqətən dəyişikliklərə hazır olduğunu, yoxsa köhnə qərarlara qayıdacağını göstərəcək.
Avropaya təsir: dəyişiklik ümidi, yoxsa böhranların dərinləşməsi?
Trampın hakimiyyətə qayıdışı artıq ABŞ-ın Avropa ilə münasibətlərində mümkün dəyişikliklər barədə fərziyyələrə səbəb olub. Əgər demokratların qələbəsi halında Harris administrasiyası demək olar ki, Rusiya əleyhinə sanksiyaları dəstəkləyən və müdaxiləçi siyasəti davam etdirəcəyini zəmanət edirdisə, Tramp daha ehtiyatlı yanaşma təklif edə bilər. Trampın birinci prezidentlik dövründə də meyilli olduğu Amerika izolyasionizmi Avropada gərginliyin azalması üçün şans yaradır. ABŞ-ın dəstəyindən güclü şəkildə asılı olan ölkələr üçün Amerikanın təsirinin azalma ehtimalı daxili və xarici siyasətlərini yenidən nəzərdən keçirmək üçün siqnal ola bilər.
Avropa, davam edən narahatlıqlara baxmayaraq, ABŞ-ın daha təmkinli siyasətindən faydalana bilər. Bu yanaşma son illərdə güclənən "isti" münaqişələrdən və silahlanma yarışından uzaq durmağa imkan verər. Avropa İttifaqında hərbi büdcələrin artması nəticəsində tank və təyyarə alışına xərclənən böyük vəsaitləri izləyən vətəndaşların narazılığı artır. Ekspertlərin fikrincə, Trampın siyasəti bu tendensiyanı dayandırmağa kömək edə bilər və bu, avropalılar tərəfindən müsbət qarşılanacaq.
Bununla belə, Avropanın hərbi və iqtisadi məsələlərdə ABŞ-dan asılılığı hələ də yüksək olaraq qalır. Amerika kursundakı hər hansı dəyişiklik qitə üçün uzaqgörən nəticələrə səbəb olacaq. Trampın yeni mandatı Avropa üçün dönüş nöqtəsi ola bilər. Bu, qitəyə öz suverenliyini gücləndirmək və beynəlxalq münaqişələrə müdaxiləyə qeyd-şərtsiz dəstəyi dayandırmaq üçün imkan yaradacaq.
Ukrayna və Yaxın Şərq: sülh mümkün olacaqmı?
ABŞ-ın siyasətindəki dəyişikliklərin həlledici rol oynaya biləcəyi ən vacib məsələlər Ukrayna və Yaxın Şərqlə bağlıdır. Yeni administrasiya bu bölgələrdə gərginliyin azalmasına töhfə verə biləcəkmi? Tramp münaqişələrə daha çox müdaxilədən qaçmağın vacibliyini vurğulayıb və onun sözlərinə görə, Ukraynada müharibəni dayandırmağı planlaşdırır. Lakin bu, yalnız onun komandası sülhə həqiqətən can atarsa və siyasi maraqlara görə qarşıdurmanı davam etdirməkdən çəkinərsə mümkün ola bilər.
Qərblə Rusiya arasında təsir mübarizəsi meydanına çevrilmiş Ukrayna üçün Trampın qələbəsi hərbi yardımın həcminin azalması və, bəlkə də, Moskva ilə dialoqun başlanması demək ola bilər. Avropada bir çoxları bunu sabitləşməyə aparan yeganə yol kimi qəbul edir. Təbii ki, nə Rusiya, nə Avropa, nə də Ukrayna tam əlverişli nəticədən əmin ola bilməz, lakin dəyişiklik ümidləri qalır ki, bu da ən azından alternativ inkişaf yollarının nəzərdən keçirilməsinə imkan verir.
Qəzzada vəziyyət Tramp üçün digər həssas məsələdir, çünki İsrailə dəstək ABŞ-ın xarici siyasətinin mühüm hissəsi olaraq qalır. Bununla belə, Tramp ABŞ-ın uzunmüddətli münaqişələrə cəlb olunmasından çəkinmək vədlərini nəzərə alaraq, diplomatik həllərlə kifayətlənməyə çalışa bilər. Lakin bu vədlərin icrası həmişə mürəkkəb maneələrlə üzləşir.
Daxili problemlər və iqtisadiyyat: böhrandan çıxış
ABŞ-dakı iqtisadi vəziyyət seçkilərin nəticəsinə təsir göstərən mühüm amil olub. Artan inflyasiya, qiymətlərin yüksəlməsi və sosial bərabərsizlik demokratların reytinqinin azalmasına səbəb olub. Kamala Harris, iri korporasiyaların dəstəyini qazanmağa çalışmasına baxmayaraq, əhalinin real ehtiyaclarından uzaq görünüb. Amerikalılar iqtisadi sabitliyi görmək istəyir və Trampın qələbəsi onların əsaslı dəyişikliklər gözləntilərini göstərir.
Tramp administrasiyası, çox güman ki, vergilərin azaldılmasına və sənaye artımının təşviqinə yönələcək ki, bu da yeni investisiyalar və iş yerlərinin yaradılmasına gətirib çıxara bilər. Daxili istehsal və iqtisadi bərpa məsələləri prioritet olacaq, çünki məhz iqtisadi qeyri-sabitlik ölkə üçün daha inamlı gələcək təmin edə biləcək liderliyə ehtiyac yaradıb.
Dəyişiklik üçün şans
Demokratların narahatlıqlarına baxmayaraq, Trampın qələbəsi həm ABŞ, həm də dünya siyasəti üçün müsbət dəyişikliklər gətirə bilər. Əgər Tramp köhnə müttəfiqlərin hazırladığı tələlərdən yayınmağa nail olsa və effektiv, müstəqil qərarlar qəbul edə bilən komanda təyin etsə, onun administrasiyası dünya arenasında güclər balansını kəskin dəyişə bilər.
Avropa üçün Trampın qələbəsi müstəqillik qazanmaq və daha da militarizasiyadan qaçmaq şansı deməkdir. Yaxın Şərq və Ukrayna üçün isə bu, sülh danışıqları və sabitliyin bərpası üçün imkanlar açır. Əlbəttə, gözləntilər çox yüksəkdir və onları doğrultmaq asan olmayacaq. Lakin uğur qazanacağı halda Tramp həqiqətən də tarixdə müsbət iz buraxa bilər, çünki o, kursu dəyişib dünyaya balans qaytarmağı bacaran lider kimi yadda qala bilər.
Yeni simalar və köhnə qvardiya: komandanı kimlər təşkil edəcək?
Hazırda Trampın ətrafında Talsi Qabbard kimi müharibəyə qarşı mövqeyi ilə tanınan və hətta cəmiyyətdə mülayim islahatçı əhval-ruhiyyəni təmsil edən Robert Kennedi kimi nüfuzlu fiqurlar yer alır. Bu şəxslər ABŞ-ın daxili inkişafına yönəlmiş siyasətin həyata keçirilməsində müttəfiq ola bilərlər. Bununla belə, Trampın keçmiş administrasiyasının üzvlərinə, məsələn, müdafiə naziri vəzifəsinə namizəd kimi qeyd olunan Mayk Pompeoya yenidən müraciət etmə ehtimalı qalır.
Pompeonun təyinatı mütləq mübahisələrə səbəb olacaq, çünki o, xüsusən İsrailin dəstəklənməsi və Ukraynadakı münaqişənin davam etdirilməsi ilə bağlı xarici məsələlərdə sərt mövqeyi ilə tanınır. Belə bir təyinat Trampın seçkiləri müharibəyə qarşı ritorika ilə qazanmasına zidd ola bilər. Qəzzada və Ukraynada davam edən müharibələr fonunda belə "qırğıların" seçilməsi Amerikanın intervensionist siyasətinin gücləndirilməsi demək olacaq ki, bu da Trampın çıxışlarında tam əksini söylədiyi siyasətdir.
Beləliklə, kadr seçiminin qeyri-müəyyənliyi nəzərə alınarsa, Trampın siyasi kursu tərəfdarlarının ümid etdiyi qədər birbaşa olmayacaq. Trampın potensial ikinci prezidentliyi ABŞ hökumət aparatında geniş dəyişikliklər vəd edir. Belə görünür ki, əsas postları ölkənin idarə olunmasında qeyri-standart yanaşmanı dəstəkləməyə hazır olan sadiq müttəfiqlər və siyasət, biznes sahəsində parlaq fiqurlar tutacaq. Bu isə Ağ Evdə daha cəsarətli və kompromissiz siyasətin əsasını təşkil edə bilər.
Sadiq dəstək
Seçkidə qələbə qazandıqdan sonra Trampın əsas prioriteti öz siyasi fəlsəfəsini tam dəstəkləyən bir komanda formalaşdırmaq olacaq. Keçmiş təcrübə göstərdi ki, Trampın ilk kabinetinə dəvət olunan biznes nəhəngləri və istefada olan hərbçilər həmişə Vaşinqtonun siyasi mühitinə uyğunlaşa bilmirdi. Bu dəfə Tramp təkcə təcrübəli idarəçiləri deyil, həm də onun siyasətini qətiyyətlə müdafiə etməyə və həyata keçirməyə hazır olan şəxsləri öz ətrafına toplamağı planlaşdırır. Respublikaçıların Senatda az üstünlük əldə etdiyi şəraitdə bu, Trampın maraqlarına uyğun dayanıqlı bir idarəetmə aparatının yaradılması üçün əsas ola bilər.
Ən diqqətçəkən təyinatlardan biri milyarder İlon Mask ola bilər. Trampa açıq şəkildə simpatiya bəsləyən Mask artıq seçki kampaniyasına dəstək göstərərək tərəddüd edən ştatlarda seçicilər üçün pul mükafatları ilə bağlı təşəbbüs irəli sürüb. Maskın dövlət idarəetmə mexanizmlərinin islahatı üzrə komissiyanın rəhbəri təyin edilməsi gözlənilir. Bu komissiya federal idarəetmənin geniş auditini apararaq onun optimallaşdırılması üçün radikal təkliflər hazırlayacaq. Trampın komandasına həmçinin Cantor Fitzgerald şirkətinin rəhbəri və Trampın keçid komandasının həmsədri olan Hovard Lyutnik də daxil ola bilər.
İdarəçilikdə vəzifələr: sınaqdan keçmiş müttəfiqlər
Ağ Evdə Trampın kampaniyasına rəhbərlik edən və Respublikaçı aparatının ən nüfuzlu fiqurlarından biri olan Syuzi Uaylzın yer alması mümkündür. O, Ağ Ev administrasiyasının rəhbəri vəzifəsinə ən potensial namizədlərdən biridir. Uaylzın siyasi işdəki təcrübəsi və nüfuzu onu yeni kabinetdə əsas mövqe tutmağa imkan verir. Bu vəzifə üçün digər namizədlər arasında daxili siyasət üzrə keçmiş müşavir Bruk Rollins və Tramp administrasiyasında önəmli fiqurlardan biri olmuş Kellien Konuey də var. Respublikaçı partiya daxilində artan mübarizə fonunda keçmiş Nümayəndələr Palatasının spikeri olmuş Kevin Makkarti də potensial namizədlər sırasındadır.
İqtisadiyyat və maliyyə: proteksionizmin gücləndirilməsi
Tramp ABŞ-ın iqtisadi maraqlarını qorumaq və dolların mövqeyini gücləndirmək üzərində fokuslanmağı planlaşdırır. Key Square Capital Management-in rəhbəri Skott Bessent və milyarder Con Polson idxal rüsumlarının tətbiqi vasitəsilə digər ölkələrə təzyiq göstərməyi dəstəkləyən əsas maliyyəçilərdir. Tramp xarici mallara 20%-lik ümumi rüsumların, Çin məhsullarına isə 60%-lik xüsusi tariflərin tətbiqini nəzərdən keçirir. Bessent ABŞ-ın ehtiyat valyutanın emitenti kimi rolunu vurğulayaraq dolların gücləndirilməsi üçün baza yarada biləcək siyasətləri təklif edir.
2026-cı ildə boşalacaq ABŞ Federal Ehtiyat Sisteminin (FED) rəhbəri postuna Kevin Hasset və keçmiş FED rəhbəri Kevin Uorş namizəd göstərilir. Trampın tərəfini tutan bir şəxsin bu vəzifəyə təyin olunması FED-in müstəqilliyinin zəifləməsinə səbəb ola bilər, xüsusən də prezidentin monetar siyasətə təsir imkanları artarsa.
Xarici siyasət və müdafiə: Trampın qətiyyətli tərəfdarları
Tramp xarici siyasəti əsaslı şəkildə yenidən nəzərdən keçirməyi planlaşdırır və bu istiqamətdəki əsas təyinatlar onun daha sərt bir xəttə üstünlük verdiyini göstərir. Dövlət katibi vəzifəsinə Trampın keçmiş administrasiyasında ABŞ-ın Almaniyadakı səfiri və milli kəşfiyyat direktoru vəzifələrində çalışmış Rik Qrenelin namizəd olması ehtimal edilir. Qrenel media ilə mübahisələri və xarici siyasət məsələlərində sərt mövqeyi ilə tanınır. Bu vəzifəyə digər namizədlər arasında senator Bill Hageri və keçmiş milli təhlükəsizlik müşaviri Robert O'Brayen də var.
Müdafiə naziri postuna isə Arkanzas senatoru, İraq və Əfqanıstan veteranı Tom Kottonun adı çəkilir. Trampın ən parlaq tərəfdarlarından biri olan Kotton, xüsusilə aqressiv xarici siyasətə dəstəyi ilə seçilir və Pentaqon rəhbərliyi üçün uyğun namizəd hesab olunur. Digər potensial namizədlər arasında hərbi veteran və konqresmen Mayk Uolts, həmçinin keçmiş dövlət katibi Mayk Pompeo da yer alır.
Bu təyinatlar Trampın xarici siyasətində yeni prioritetləri göstərə bilər, lakin eyni zamanda köhnə administrasiyanın bəzi yanaşmalarını davam etdirmək ehtimalını da qoruyur. Beləliklə, yeni kabinet ABŞ siyasətində həm daxili, həm də xarici istiqamətlərdə dəyişikliklərin əsas vasitəçisi olacaq.
Səhiyyə və sosial Sahə: Kennedinin idarəçiliyi ilə islahatlar
Robert F. Kennedi Jr., müasir peyvənd standartlarına tənqidi yanaşması ilə tanınan şəxs, Səhiyyə Nazirliyinin rəhbəri təyin oluna bilər. Bu təyinat peyvənd siyasətinə və milyonlarla amerikalıya tibbi sığorta təmin edən Əlçatan Səhiyyə Qanununa (Obamacare) təsir göstərə bilər. Cəmiyyətin tibbi standartlar və peyvənd məsələlərində bölündüyü bir şəraitdə Kennedinin təyinatı geniş rezonansa və müzakirələrə səbəb ola bilər.
Gələcək administrasiyanın qarşısında dayanan çağırışlar
Hökumətin sadiq tərəfdarlar və radikal islahatçılardan ibarət formalaşdırılması həm üstünlüklər, həm də risklər gətirir. Respublikaçıların Senatda minimal çoxluq əldə etdiyi şəraitdə Trampın bir çox təşəbbüslərinin həyata keçirilməsi üçün ciddi səylər tələb olunacaq. Əsas çağırışlar arasında komanda daxilində sadiqliyin qorunması və daxili və xarici sərt siyasəti dəstəkləyən təşəbbüslərin səmərəli şəkildə həyata keçirilməsi yer alır.
Sistemli dəyişikliklər üçün zəmin
Trampın ikinci prezidentliyi ABŞ idarəçiliyində kəskin və sistemli dəyişikliklər üçün zəmin hazırlayır. Yenilənmiş administrasiya, prezidentin qatı tərəfdarlarından ibarət olmaqla, iqtisadiyyat, xarici siyasət və səhiyyə sahələrində aqressiv kurs üçün əsas ola bilər. Ənənəvi elitanın təsirinin zəiflədilməsi və kadr seçiminə daha çevik yanaşma Trampın qeyri-adi qərarlar qəbul etməyə və istənilən çağırışlara qarşı dayanmağa hazır aparat yaratmaq niyyətini vurğulayır.
Beləliklə, bu kurs administrasiyanın daxili və beynəlxalq miqyasda daha geniş hərəkət imkanlarına malik olmasını təmin etməklə yanaşı, ABŞ siyasətində dərin izlər buraxa bilər.