Manevr.az tənqidçi İradə Musayevanın publika.az-a verdiyi müsahibəsini təqdim edir.
– İradə xanım, işləriniz necə gedir?

– Heç nə! Hər şeydən bir az! Bir az müəllimlik edirəm, bir az yazı-pozu və s.

– Harda dərs deyirsiniz ki?

– Seçinov adına Moskva Tibb Universitetinin Bakı filialında, “Azərbaycan dili” kafedrasında.

– Səhv eləmirəmsə, əvvəl Qızlar Universitetində işləmisiniz...

– Bəli... 8 il dekan oldum, 4 il prorektor.

– Bəs ordan niyə ayrıldınız?

– Həm doktorluq mövzusu götürdüm, həm də çox işləyirdim, ona görə.

– Özünüz ayrıldınız, yoxsa problem oldu?

– Yox, heç bir problem olmadı. Ərizə yazıb, özüm ayrıldım. Amma rektor xahiş elədi ki, müəllim kimi qalım. Bundan sonra 2 il müəllim kimi işlədim. Həftədə iki dəfə gedib-gəlirdim. Prorektor kimi isə işim dəhşət çox olurdu. Yorulurdum.

– Sizcə, qızlar üçün ayrıca bir universitetin olmağı vacibdirmi? Bir az namus-qeyrət söhbətinə gətirib çıxarmır ki?

– Soruşursan ki, Qızlar Universiteti lazımdırmı? Mən də səndən soruşuram ki, Qızlar Universitetinin varlığı nəyə mane olur ki? Onsuz da universiteti bitirəndən sonra Azərbaycanda bütün bakalavrlar üçün iş problemi olur. Amma heç olmasa, burada savadlı analar yetişdirilir, bunun nəyi pisdir ki?..

– Məsələn, niyə oğlanlar üçün yox, amma qızlar üçün ayrıca universitet var? Bu, necə əsaslandırılır?

– Oğlanlar Universiteti də olsun. Türklərin Oğlanlar Liseyi var. Başqa ölkələrdən də misal çəkmək olar. Tutalım, XIX əsrdə, XX əsrin əvvəllərində Amerikada da, Fransada da Qızlar Seminariyası olub. Bunun olmağına pis baxmıram. Bu cür ali təhsil müəssisələrinin maraqlı tərəfləri var. Qızlar Universitetində isə tamamilə özəl bir mühit olur.

– Bu barədə son sualım... Qızlar Universitetini sırf cinsi ayrı-seçkilikmi yaradıb?

– Yox... Əvvəla, Hacı Zeynalabdinin vaxtından Azərbaycanda belə bir ənənə olub. Bayaq da dedim, dünya təcrübəsində də var. Türkiyə, Fransa, Amerika, Orta Asiya respublikalarının bəzilərində və s. Dini yönümlü deyil, hicablılıq yoxdur və qapalı bir yer deyilsə, sivil, müasir təhsil müəssisəsi kimi fəaliyyət göstərirsə, qızlar üçün ayrıca bir universitetin olmasının nəyi pisdir ki?

– Uzun müddət dekan işləmisiniz və prorektor olmusunuz, eyni zamanda dərs də demisiniz. İşlədiyiniz müddətdə heç rüşvət halları ilə qarşılaşmısınızmı?

– Əvvəla, Qızlar Universitetində qətiyyən rüşvət yoxdur. Əgər istisna hallarda kiminsə əli rüşvətə toxunubsa, cəzasını alıb, işdən çıxarılıb. Mənim özümə gəldikdə isə heç vaxt rüşvət almamışam. Əslində, almaq olardı. İstənilən bir yerdə kimsə nəsə eləyə bilər. Hətta yadımdadır ki, mən dekan olanda bir qızın qaynatası yanıma gəlmişdi. Dedi ki, o biri uşaqlarımın biri filan yerdə oxuyur, biri filan yerdə və hamısının işini dekanla həll eləyirəm. Çıxarıb masamın üstünə çoxlu dollar qoydu. Dəqiq bilmədim nə qədər idi. Çox çalışdım, amma onu inandıra bilmədim ki, biz pulsuz da kömək eləyə bilərik...

– Deyirsiniz pulsuz da kömək eləyə bilərik... Anlamadım.

– Orda ancaq qızlardır. Ana olanı var və yaxud, kimsə ailə həyatı qurur, bir az çətinlikləri olur. Belələrinə əlimizdən gələn güzəştləri edirik. İndiki kimi yadımdaır, kişi pulu qaytarıb cibinə qoydu və dedi ki, çox qəribədir, dekana pul verəsən, o da götürməyə? Belə şeylərlə həddindən çox qarşılaşmışam.
Bir qrup yoldaşım vardı. Qızı bizdə oxuyurdu. Qızı ilə bağlı mənə zəng elədi ki, sizə qoyun gətiririk, ünvanı deyin. (gülür) Telefonda elə hay-küy salmışdım, həyəcanla deyirdim ki, qaytarın, qaytarın... Evdəkilər həyəcanımdan qorxmuşdular. Dedilər ki, qorxma, bu dəqiqə nə biz qoyunu yedik, nə də qoyun bizi...

– İradə xanım, sizi Azadlıq Radiosunun “Oxu zalı”nda gedən roman müzakirələrindən sonra tanıdıq. Buna qədər imzanız ədəbi-ictimai mühitə tanış deyildi. Birdən-birə ortaya çıxdınız, yazılar yazdınız və xeyli də tanındınız... Bu, çoxlarına qəribə gəlir.

– Mən tələbə vaxtından çap olunuram. Tədris işlərilə məşğul olduğuma görə uzun müddət boşluq oldu. Ola bilər ki, sən o dövrdə yaşamadığına görə mənim imzamı görməmisən. Yəni balaca olmusan, xəbərin olmayıb. Tutaq ki, mənim yazılarım 90-cı illərdə “Azərbaycan”, “Ulduz” jurnallarında, “Ədəbiyyat qəzeti”ndə mütəmadi çap olunurdu. 2005 və 2006-cı illərdən sonra tədrislə məşğul oldum və yazılarım az-az çıxmağa başladı. “Oxu zalı”ında roman müzakirəsi üçün təklif gələndə isə yazı sürətim artdı... Və indi də ardıcıl yazmağa davam edirəm.

– Namizədlik işiniz hansı mövzudadır?

– Vaqif Səmədoğlu ilə bağlı idi.

– Bəs doktorluq?

– Roman janrından. Azərbaycan romanının inkişaf mərhələləri.

– Müdafiəyə buraxılıb?

– Hələ yazıb bitirməmişəm.

– Yəqin özünüz də bilirsiniz ki, elmi işləri – namizədliyi, doktorluğu pulla yazdıran nə qədər görkəmli alimlərimiz, elm
adamlarımız var. Təbii, hansı yolla yazılıbsa, o yolla da müdafiədən keçir. Sizcə, adamlar niyə professor olmaq istəyir? Alim deyilsənsə, vacibdirmi elmi işini başqa birinə yazdırasan? Maraqları nədir?

– Əslində, bu sualı o adamların özünə versən, daha yaxşı olar. Çünki bu, elə mənim də davasını apardığım məsələlərdəndir. Bu məsələdə məni ən çox narahat edən Ədəbiyyat İnstitutudur. Söhbətimiz ədəbiyyatla bağlı olduğu üçün və yaxşı tanıdığımız mühit olduğu üçün Ədəbiyyat İnstitutunun adını çəkdim. Biz Kimya, Fizika İnstitutundan danışa bilmərik ki... Əlbəttə, Ədəbiyyat İnstitutunun varlığı məni narahat etmir. Amma mən bir müəllim kimi də, bir ədəbiyyat tənqidçisi kimi də, bir oxucu kimi də ən çox boşluğu bu institutda görürəm. Bu işlərin başında ordakı şöbələr durmalıdır, icra eləməlidir. İstər nəşr məsələləri olsun, istər tərcümə məsələsi, istər beynəlxalq münasibətlər və ədəbi əlaqələr, istərsə də klassik ədəbiyyatın bugünki tədrisi, təbliği, tətbiqi, nəşri və s.
Nizami, Füzuli və Nəsimi ilə bağlı dünyada gedən problematik məsələlərin heç birindən Ədəbiyyat İnstitutunun tam xəbəri yoxdur. Yəni, daha doğrusu, kadrların o prosesə fundamental elmi müdaxilə etmək potensialı yoxdur. Bexnəlxalq konfranslarda, elmi simpoizumlarda Nizami haqqında başqa ölkənin alimləri çox vaxt onu öz ədəbiyyatlarının nümayəndəsi kimi təqdim edir, bizimkilər isə ya replika həcmində cavab verir, ya da susurlar. Əlbəttə, bütün hallarda yox, çox hallarda! Və mən düşünürəm ki, Akademiyanın “Nizamişünaslıq” şöbəsinin nə işlə məşğul olmasını elmi ictimaiyyətin də bilməsi maraqlı olar. Söhbət fundamental tədqiqatlardan, yeniliklərlə zəngin olan kitablardan gedir... Doğrudanmı o şöbənin qapısını açıb Nizami ilə bağlı XXI əsrdə hansısa böyük işlərin aparıldığını görmək mümkündür? Orda dünya nizamişünaslarını heyrətləndirən, onları düşündürən monaqrafiyalar yazılırmı? Onların qarşısına çıxarmaq üçün Nizami ilə bağlı son 25 ildə hansı orijinal materiallar təqdim edilib oxuculara? Halbuki, bura “Nizamişünaslıq” şöbəsidir. Şöbə açmaq bu dəqiqə adi inzibati işdir, elm onun fəaliyyəti, ortaya qoyduğu araşdırmaları ilə ölçülməlidir...
Azərbaycan ədəbiyyatı Nizamini əlində bayraq edib dünya ədəbiyyatı ilə dioloqa girir. Amma bizim bugünki nizamişünaslığımız, füzulişünaslığımız sovet dövründəki vəziyyətdən nə qədər irəlidədir? Statistika axı konkret iş demək deyil... Bir balaca otaq ayırırsan, ictimaiyyətə də məlumat verirsən ki, yeni şöbə açıldı. Axı o şöbə iş görmür. Belə şeyləri görəndən sonra istər-istəməz təəccüblənirsən ki, bəlkə burada nəsə başqa bir məqsəd var? Məsələn, niyə Ədəbiyyat institunda klassik ədəbiyyat biliciləri yetişdirən bir elmi-ədəbi məktəb yaradılmasın ki, mütəxəssis olmaq istəyən adamlar gəlib orda fars dilini öyrənsin? Gənc kadrlar var, universiteti qurtarıblar, onlara maliyyə ayrılsın, şöbə yaradılsın, elə bir sistemli proqram qurulsun ki, düşüncəsi, marağı, savadı olan kadr gəlib ordan nizamişünas kimi yetişsin...

– Dediyiniz bu işləri Ədəbiyyat İnstitutundan gözləyirsiniz. Bəs bunları kim həyata keçirməlidir? Məhz İsa Həbibbəylimi?

– Mən sadəcə, narahat olduğum məsələləri dilə gətirirəm. Bular kim tərəfindən və harda həll olunmalıdır, özlərinin işidir. Tutaq ki, Tərcümə Mərkəzi poeziya antologiyası çap edir. Klassik ədəbiyyatdan bu günə kimi bütün şairlərin şeiri o antologiyaya daxil edilir. Axı Azərbaycan dilində məlum, orta məktəb müntəxabatı formatında antologiya çap eləmək Tərcümə Mərkəzinin işi deyil. Bu antologiyaya ayrılan vəsait, vaxt, işçi qüvvəsi dünya ədəbiyyatından bizə çatmalı olan əsərlərin tərcüməsinə sərf olunmalıdır. Coysun, Prustun tərcümələri lazımdır, Folknerin o qədər bərbad, biabırçı tərcümələri var. Mərkəz olaraq bunları yenidən və daha mükəmməl şəkildə çap etmək olmazmı?

– Ümumiyyətlə, sizcə, Tərcümə Mərkəzinin çap etdiyi antologiyalara ehtiyac varmı?

– Şəxsən mən bir oxucu kimi ehtiyac görmürəm. O antologiyalar orta məktəb müntəxabatına oxşayırlar. O antologiyaları vərəqləyə-vərəqləyə fikirləşdim ki, axı bu nəyə lazımdır? O qədər çox vacib işləri olan bir ədəbi mərkəz, doğrudanmı bunu bilmir? Biz dünyadakı ədəbi sürətdən bu qədər geridəykən, daha vacib işləri görmək lazım olduğu halda, 5-10 il də belə itirək?

– Ədəbiyyat İnstitutunun “Müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı” kitabını da sərt tənqid etmişdiniz. Buna görə xeyli müzakirələr də getdi.

– Onların fikirləri mənim üçün maraqlı deyil. Mən yenə də o fikirdəyəm ki, düzgün tənqid eləmişəm. Özləri deyir ki, guya mən orda işləmədiyimə görə tənqid etmişəm. Guya fövqəladə işlər görürlər, biz isə paxıllıqdan onu qiymətləndirmirik. Amma o kitabdakı böyük problemləri səhifə-səhifə oxuyub, faktlarla tənqid etmişdim. Doğrudan da, müstəqlillik adına bu cür ədəbiyyat kitabları çap olunmamalıdır. Kimin siyirməsində qalan yazılar vardısa, onları bir yerə toplayıb, məzmunsuz, sujetsiz, əlaqəsiz bir kitab çap ediblər. Materialların böyük əksəriyyəti bizə məlum olan və çox primitiv yazılardır. Axı bu, müstəqillik dövr ədəbiyyatıdır. Ona görə də o kitab yeni baxışla işlənməli idi.
Tənqidim daha çox Tehran Əlişanoğlu ilə bağlı idi. O, sosial şəbəkədə yazmışdı ki, biz böyük işlər görürük, İradə Musayeva isə ədəbiyyatda hamının adından danışır-filan. Və adi bir feysbuk mübahisəsi, atmacası o məqalələrin yazılmasına səbəb oldu. Məlum oldu ki, ciddi problemi olan kitaba o qədər xərc çəkmək israfçılıqdır...

– “Müstəqllik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı” kitabında Sabir Əhmədli haqqında epizodik fiqur kimi danışılıb. Sizcə, bu cür böyük yazıçıya münasibət niyə belə olsun ki?

– Bəli, o kitabda xalq yazıçısı Sabir Əhmədli portret məqalələr bölməsinə düşə bilməyib. Bizim cəmiyyət istedadın qənimidir axı... İstedadlı olmaq, qürurlu və ləyaqətli olmaq qıcıq yaradır. Sabir müəllim ədəbi oyunbazlığa girməyən bir adam olub. Bizim hazırkı ədəbi mühitdə adamların silsilə şəklində bir-birindən asılılığı var, çiyin-çiyinə söykənib çox zaman yalana xidmət edir, istedadsızları qoruyurlar... Sabir Əhmədli belə şeylərdən uzaq adam idi. O, sırf ədəbiyyat və mənəviyyat adamı idi. Və həyatı da bunu göstərdi. Necə düşündüsə, o cür də yaşadı. Özünə, “mən”inə heç vaxt xəyanət eləmədi. Sabir Əhmədli böyük yazıçı və mükəmməl bir şəxsiyyət idi. Sovet dövründə onu çap etmədilər bir müddət. Heç özü də çap olunmaq üçün mübarizə aparmırdı. Müstəqillik dövründə isə ondan da betər bir ögey yanaşma halı ilə qarşılaşdı. Hətta öləndən sonra da! Yenə də qısqanclıqlarından əl çəkmirlər. Sanki, Sabir müəllimə qarşı şüuraltında qalan qısqanclığı davam etdirirlər. Elə bil şərti refleks var, kimlərin adı çəkilməlidir, kimlər ön planda olmalıdır, onların adı çəkilir, onlar öndədir. Bəli, özləri də bilir ki, Sabir Əhmədli böyük yazıçıdır, amma... Ammasını isə bilmirlər.

– İradə xanım, sosial şəbəkələrdə tez-tez emosional statuslar yazırsınız. Hərdən adama elə gəlir ki, o statusları yazan barmaqlar 18-20 yaşında gənc bir xanıma aiddir.

– Yəqin, Rəşad Məcid haqqında yazıdığım statusu nəzərdə tutursan (Gülür). Çünki sən də reaksiya verdin...

– Bəli...

– Ondan əvvəl də yazmışdım ki, ədəbiyyatda hər kəs ədəbi kimliyini bilməlidir. Pis mənada yox, o mənada ki, şairdirmi, tərcüməçidirmi, yazıçıdırmı, köşə yazarıdırmı? Elə bu kontekstdə yarızarafat status yazdım ki, Rəşad Məcid şairdir, yoxsa nasir? O da zarafatla rəy yazmışdı ki, sizi nə narahat edir? (Gülür)

– Bəs sonra statusu niyə sildiniz?

– Gördüm ki, adamlar müxtəlif rəylər yazdılar. Ümumiyyətlə, mən statusu o zaman silirəm ki, haqqında yazdığım şəxsi hansısa vəziyyətdən çıxarmaq istəyirəm.

– Necə yəni?

– Rəşad Məcid haqqında kəskin rəylər yazılmasın deyə statusu sildim...
Doğrudan da, səni bilmirəm, amma mən hələ də düşünürəm ki, görəsən, Rəşad Məcid şairdir, yoxsa nasir? Səncə, Kəramət, Rəşad Məcid şairdir, ya nasir?

– “525-ci qəzet”in baş reaktorudur, jurnalistdir, ictimai fəaliyyətlə məşğuldur. Şeir kitabları çap olub, hekayə kitabı var, xeyli publisistik yazıları var. Haqqında Ramiz Rövşən yazıb, Anar müəllim yazıb, İsa Həbibbəyli yazıb.

– Yox, ümumi danışmayaq. Görürsənmi, sən də bilmirsən?! Axı o, şeir yazır, nəsr də yazır və adı kitablara da düşür. Məsələn, “Müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı” kitabında xeyli səhifə Rəşad Məcidə həsr olunub. Hətta Sabir Əhmədli haqqında yox, Rəşad Məcid haqqında portret yazı verilib. Sən Sabir Əhmədlini nasir kimi qəbul edirsənmi?

– Əlbəttə, böyük yazıçıdır.

– Amma bilmirsən ki, Rəşad Məcid şairdir, yoxsa nasir! Mən də çox səmimi sual verirəm, o, şairdir, yoxsa nasir? Bunu əslində, məsələn, lap elə ikimiz axtarmalıyıq. O adam kitaba müstəqillik dövrümüzün ədəbi şəxsiyyəti kimi düşüb. Mənim Rəşad Məcidə hörmətim var. Onu mənfi adam kimi tanımıram. Amma tutaq ki, Nabokova desən ki, sən şairsən, yoxsa nasir? Əsəbiləşərdimi? Yox, çalışardı özünü hansı ampluada görürsə, onu məntiqlə izah etsin...

– Emosionallığınızdan söz düşmüşkən, bir sual da verim. Sizin yazılarınızda niyə tənqidçi soyuqqanlılığı yoxdur? Adama elə gəlir ki, siz məqaləni yazarkən, kövrəlirsiniz...

– Belinskidən emosional adam olmayıb. Qoqola məktubunu oxuyanda elə bilirəm onun yanındayam və Qoqolla mən də vuruşuram. O qədər təbii, o qədər canlı yazıb ki, elə bilirsən bu adam tərini silib, sonra qələmi əlinə alır. Amma onda eyni zamanda elmilik də var. Sözü özümə gətirirəm. Heç kəs deyə bilməz ki, mənim məqalələrimdə ancaq emosiya var, təhlil, elm, nəzəriyyə yoxdur. Mən əsəri məntqilə, elmlə, ağılla çözürəm. Emosiya isə məndən asılı deyil. Mən doğrudan da, mətnin içinə girib yazıram. Bir əsər haqqında yazacağamsa, bir neçə gün əvvəldən onu yaşayıram. Hətta ondan sonra da o yazı ilə yaşayıram. Məsələn, bu yaxınlarda Şərif Ağayarın “Arzulardan sonrakı şəhər” romanını oxudum. Orda elə səhnələr var ki, indi də yadıma düşəndə tüklərim biz-biz olur.

– Bütün bunlar yaxşıdır. Amma siz mətnə sanki, bir şəhid anası kimi yanaşırsınız... Bunu demək istəyirəm.

– İraq olsun. (Gülür) Mən neyləyim? Özümdən asılı deyil. Deyirsən ki, quru-quru ancaq terminlərlə danışım?

– Şərifdən söz düşmüşkən... Bildiyimə görə, Şərif Ağayar vaxtilə Kamal Abdullanın yaradıcı istedadını qəbul eləmirdi. Onun “Unutmağa kimsə yox” romanını oxuyandan sonra səhvini başa düşdü. Maraqlıdır, bəs siz öz səhvinizi nə vaxt başa düşəcəksiniz?

– Sənin Kamal Abdulla ilə bağlı sualın əbədidir. Nə vaxt məni görürsən, mütləq ondan sual verməlisən. (Gülür) Təbii ki, mən Kamal Abdullaya qarşı səhv eləməmişəm. Bu gün də onun kitabları haqqında nəsə yazsam, həmin mövqeyimdə qalıram. Çünki yazdıqlarımın hamısını səhifələrə istinadən və faktlarla yazmışam. Mən deyirəm ki, bu, səhvdir və səhv olduğunu fikrimcə, sübut edirəm. Bir başqası isə deyir ki, düzdür. Amma düzlüyünü sübut eləyə bilmir. Mən Kamal Abdullanın kitabları haqqında yazılarımda dil və ədəbiyyatşünaslıq baxımından göstərdiyim nöqsanları sübut eləməyə çalışmışam. Kamal Abdulla deyir ki, mən dilin quluncunu qırdım. Doğrudur, o, dünya ədəbiyyatının təsiri ilə dil üzərində çoxlu eksperimentlər apardı. Amma şəxsən mən inanmıram ki, Kamal Abdulla növbəti bir əsər yazsa, eyni tendensiya ilə yazar.

– Necə yəni?

– Yəni dil məsələsinə o cür baxmaz və bir də o dillə əsər yazmaz. Çünki bu cür bayağı bir dil onun özünü də bezdirər... Mən demirəm bunlar pis cəhdlərdir. Amma alınmırsa, yaxud kobud görünürsə, qeyri-estetikdirsə, nəyə lazımdır? O cür yazmaq Kamal Abdullanın haqqı olduğu kimi, onu ədəbiyyatşünaslıq baxımından təhlil və ya tənqid etmək də mənim haqqımdır.
Bu şeylər elə eksperiment kimi də qalır. Tutaq ki, Kamal Abdulla bir eksperiment apardı. Qoy başqası da bu dildə yazsın. Başqası bu dildə yazarmı? Yox! Yaxud, elə bir adam varmı ki, o dildə yazır? Amma Cəlil Məmmədquluzadənin dilində hələ də yazırlar. Söhbət Mirzə Cəlil dilinin qrammatik qruluşundan gedir. Cəlilin dil eksperimentləri bütün XX əsr ədəbiyyatına təsir elədi, XXI əsrə isə keçməkdə davam edir. Bu gün mən özüm də məqalə yazanda el bilirəm Cəlilin felyetonlarının dilində yazıram. Kamal Abdulla isə fərqli bir şey yaratmaq istədi, amma bəzi problemli yanaşmalarına görə bunun davamı olmadı.

– Kamal Abdulla bu günün hadisəsidir. Nə bilirsiniz davamı olmayacaq?

– Ən azı 15 il keçib. Bir insan yeni bədii dil formasında yazdığını, yaratdığını iddia edirsə, müsbət, uğurlu bir yaradıcılıq eksperimentidirsə, onun davamçısı olmalıdır. Kamal Abdullanın təsiri ilə yazan kimi tanıyırsan?

– Kamal Abdulla haqqında Azərbaycanda və dünyada çoxlu saytda məqalələr yazılıb, əsərlərləri təhlil olub, yüksək dəyərləndirilib. Bəs necə oldu ki, hamı Kamal Abdulla yaradıcılığını qəbul elədi, dəyərləndirdi, sizin isə xoşunuza gəlmədi? Bu, üzr istəyirəm, özünüzü diqqət mərkəzində saxlamaq üçün deyilmi? Yəni baxın, mən elə bir cəsarətli tənqidçiyəm ki, hətta Kamal Abdullanı da tənqid eləyə bilirəm. Belə bir təəssürata münasibətiniz necədir?

– Mən Kamal Abdullanı tənqid etməyi qarşıma məqsəd qoymamışdım. “Oxu zalı”ndan təklif gəldi ki, roman müzakirəsində iştirak edim. Mənə heç bir tapşırıq da verilmədi ki, bu romanı tənqid elə, yaxud, bu roman haqqında tərif olmalıdır. Sadəcə, dedilər ki, Kamal Abdullanın romanı müzakirə olunur. Mən bilmirdim ki, bu əsəri 39 adam tərifləyib, indi mən 40-cıyam. Yalnız məqaləni yazandan sonra baxdım ki, hamı onu tərifləyibmiş. Hətta tərifləyən adamların bəziləri mənimlə söhbət eləyəndə gördüm ki, yazdıqları kimi danışmırlar. Öz aralarında söhbət eləyəndə Kamal Abdullanın yaradıcılığına bəzi məsələlərə görə ironik yanaşırlar, gülə-gülə deyirlər ki, o dilin evini yıxıb, dilin anasını ağladıb, amma məqalə yazanda birmənalı şəkildə tərifləyirlər, yazırlar ki, Kamal Abdulla yeni dil yaradıb, o dünyaya çıxarılacaq bir yazıçıdır, o dildə inqilab elədi və s. Mən bilmirəm ki, Kamal Abdullaya bu cür riyakar tərifçilər lazımdır, yoxsa düşündüyü kimi də yazan ədəbiyyatşünaslar? Bu, artıq onun öz problemidir...
Məsələn, mən Afaq Məsudun tərcüməsində Markesin “Patriarxın payızı”nı oxudum. Gördüm ki, tərcümə çox bərbaddır. Və narahat oldum ki, bu kitabın başqa bir tərcüməsi yoxdurmu? Özümə borc bildim ki, 5-6 səhifəlik bir yazı yazım, deyim ki, ay camaat, bu kitabı bir də tərcümə eləmək lazımdır. Burda nə var ki? Sənin məntiqinlə mən Afaqı tənqid eləməklə demək istəyirəm ki, cəsarətliyəm? (Gülür)
Mənim Afaqa nasir kimi də, bir rəhbər qadın kimi də hörmətim var. Heç onun üzünü şəxsən bircə dəfə də olsun, görməmişəm. İnan, Kəramət, mənim dərdim Rəşad Məcid deyil, Azərbaycan ədəbiyyatıdır. Mənim dərdim Kamal Abdulla deyil, Azərbaycan dilidir. Mənim dərdim Afaq Məsud deyil, “Patriarxın payızı”dır.
İndi universitetlərdə Pənah Xəlilovdan sonra ədəbiyyatşünaslıq dərsliyi varmı? Ya Nizaməddin Şəmsizadənin bərbad dərsliyi, ya da Vüqar Əhmədin bərbaddan bərbad dərsliyi və s. Tutaq, mən deyirəmsə ki, gəlin yaxşı bir ədəbiyyatşünaslıq dərsliyi çıxaraq, axı bu cəsarət deyil. Adi bir müəllim narahatlığıdır. Yaxud Akademiyanın “Müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı” kitabı haqqında yazım cəsarət nümunəsi deyil. Bu tənqidi mən yox, həmin şöbənin alimləri, professorları deməli idi. Siz mənim bu yazılarıma “cəsarət” deyirsinizsə, gör cəmiyyətimiz nə gündədir...

– Söz düşmükən... Sizcə, Nizaməddin Şəmsizadə necə tənqidçidir?

– O, mənim müəllimim olub. Müəllim kimi də hörmətim var. Amma onu tənqidçi hesab eləmirəm. Müasir ədəbi tənqid prosesində mən Nizaməddin Şəmsizadənin obrazını görmürəm. Məsələn, onun ədəbi tənqid prosesindəki rolu nə ilə yadında qalıb? Bir ədəbiyyatşünaslıq dərsliyi yazdı. O da çox pis tənqidlərlə qarşılandı. Çünki çox bərbad bir kitabdır...