Giriş
Son yıllarda teknolojinin hızla gelişmesi ve küresel salgın gibi olağanüstü durumlar, uzaktan çalışmayı çoğu işveren ve çalışan için bir norm haline getirmiştir. Ancak, uzaktan çalışma kavramının yaygınlaşması, hukuki düzenlemeler ve uygulamalar açısından bir dizi belirsizliği de beraberinde getirmiştir. Bu makalede, uzaktan çalışmanın hukuk fakültesi perspektifinden değerlendirilmesi yapılacak ve mevcut hukuki belirsizlikler ele alınarak olası çözümler tartışılacaktır.

Uzaktan Çalışma ve Mevcut Hukuki Düzenlemeler

Uzaktan çalışma, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesinde "evden çalışma" ve "teleçalışma" kavramlarıyla düzenlenmiştir. Ancak, bu mevzuat yetersiz kalmakta ve uygulamada pek çok sorun ortaya çıkmaktadır. Özellikle, iş ilişkilerinin değişen doğası, işçi ve işveren haklarının korunmasını zorlaştırmaktadır. Bununla birlikte, uzaktan çalışmaya ilişkin hukuki düzenlemelerin, özellikle Avrupa Birliği ülkeleriyle karşılaştırıldığında, oldukça sınırlı olduğu görülmektedir.
Uzaktan çalışmanın iş hukuku kapsamındaki tanımı net olarak belirlenmiş olsa da, uygulamada yaşanan zorluklar nedeniyle mevcut düzenlemelerin güncellenmesi gerekmektedir. İşverenlerin ve çalışanların yükümlülükleri konusunda yaşanan muğlaklık, iş sözleşmelerine ek hükümler getirilmesi gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca, dijitalleşen iş hayatında uzaktan çalışmaya özgü yeni hukuki kavramların da mevzuata eklenmesi, gelecekteki olası hukuki ihtilafların önüne geçmek için önemlidir.

Uzaktan Çalışma Sürecinde Karşılaşılan Hukuki Belirsizlikler

Çalışma Saatleri ve Fazla Mesai

Uzaktan çalışma modelinde çalışanın mesai saatlerinin belirlenmesi, işverenin denetim mekanizması ve fazla mesai ödemeleri konusunda belirsizlikler mevcuttur. Geleneksel iş ortamlarında fiziksel varlık ile tespit edilen mesai saatleri, uzaktan çalışma modelinde esnekleşmekte ve işverenler ile çalışanlar arasında ihtilaflara neden olabilmektedir. Avrupa’da bazı ülkeler, uzaktan çalışma düzenlemelerinde "bağlantıyı kesme hakkı" gibi uygulamalarla çalışanları koruma yoluna gitmiştir. Türkiye’de ise fazla mesai konusunda net kurallar olmadığı için bu alanda hukuki boşluklar bulunmaktadır.
Örneğin, Fransa’da çalışanların iş saatleri dışında işle ilgili e-postalara cevap vermeme hakkı yasal güvence altına alınmıştır. Bu tür düzenlemeler, çalışanların özel hayatlarını koruma açısından önemlidir. Türkiye’de ise bu konuda henüz detaylı bir düzenleme bulunmamaktadır.

Küçük Harcamalar ve Masraflar

Evden çalışan bir işçinin internet, elektrik ve telefon gibi masraflarının kim tarafından karşılanacağı hususu belirsizdir. Mevzuatta bu konuda açık bir düzenleme bulunmadığından, çalışanların ek giderleri konusunda işverenle anlaşmazlıklar yaşayabilmektedir. Avrupa’da bazı ülkelerde işverenlerin bu tür giderleri karşılaması zorunlu hale getirilirken, Türkiye’de konu iş sözleşmelerine bırakılmıştır. Ancak, işçilerin ekonomik yüklerini hafifletmek için yasal bir düzenleme gereklidir.
Özellikle pandemi döneminde birçok çalışanın kendi imkanlarıyla teknolojik altyapı kurmak zorunda kaldığı görülmüştür. Bu durum, işçi hakları açısından tartışmalara yol açmıştır. Devletlerin ve işverenlerin bu konuda belirli standartlar oluşturması gerekmektedir.

Kıdem Tazminatı ve Sözleşmenin Sona Ermesi

Uzaktan çalışma modeli, İş Kanunu kapsamında geleneksel iş sözleşmesiyle aynı hukuki statüye sahip olup, fesih ve tazminat konularında bazı muhtemel ihtilaflara yol açmaktadır. İşverenin tek taraflı fesih hakkı, uzaktan çalışma durumunda daha fazla tartışma konusu olmaktadır. Özellikle işverenin "verimsizlik" gibi nedenlerle iş sözleşmesini sonlandırması, ispat yükü açısından sorunlar doğurmaktadır. Mevcut düzenlemeler, uzaktan çalışanlar için özel bir kıdem tazminatı hükmü getirmemektedir. Bu yüzden çalışanların iş güvencesi açısından ek koruma önlemlerine ihtiyacı bulunmaktadır.

Veri Güvenliği ve Kişisel Verilerin Korunması

Uzaktan çalışma sürecinde çalışanlar, özel cihazlarıyla veya işverenin sağladığı elektronik altyapıyla çalışmaktadır. Bu durumda, işverenin veri güvenliği politikaları ve KVK (Kişisel Verilerin Korunması Kanunu) kapsamında sorumlulukları belirsizdir. Özellikle çalışanların kendi bilgisayarlarını kullanması durumunda, işverenin verileri nasıl koruyacağı net değildir. Avrupa’da bazı ülkeler, işverenlerin çalışanlara güvenli cihazlar sağlama zorunluluğu getirmiştir. Türkiye’de ise bu konu işverenin inisiyatifine bırakılmıştır. İşverenlerin uzaktan çalışanlar için özel veri güvenliği politikaları oluşturması gerekmektedir.

Olası Çözümler ve Hukuki Düzenleme Önerileri

Kanunlarda Netlik Getirilmesi: Uzaktan çalışma ile ilgili mevcut kanunların daha detaylı ve uygulanabilir hale getirilmesi gerekmektedir. Çalışma saatleri, fazla mesai ve işverenin sorumlulukları gibi konular netleştirilmelidir.
Sözleşmesel Düzenlemeler: Uzaktan çalışma iş sözleşmesine açık şekilde dahil edilmeli, çalışma saatleri, masraflar ve fazla mesai konuları önceden belirlenmelidir.
Veri Güvenliği Protokolleri: KVK mevzuatına uygun olarak çalışanların verilerinin korunması için ek protokoller geliştirilmelidir. İşverenlerin, uzaktan çalışanlara özel veri koruma politikaları oluşturması gerekmektedir.
Denetim Mekanizmaları: Uzaktan çalışma uygulamalarının denetlenmesine yönelik yeni hukuki mekanizmalar getirilmelidir. İş müfettişlerinin, çalışan haklarının korunmasını sağlamak için dijital denetimler yapabilmesi sağlanmalıdır.
Çalışan Haklarının Güçlendirilmesi: Uzaktan çalışanların iş güvencesini artırmak için ek yasal düzenlemeler yapılmalıdır. Özellikle kıdem tazminatı ve fesih süreçlerinde çalışanların korunması gerekmektedir.

Uzaktan çalışmanın gelişimi, sadece iş hukuku açısından değil, sosyal güvenlik, iş sağlığı ve güvenliği gibi farklı hukuki alanları da etkilemektedir. Bu nedenle, uzaktan çalışmanın hukuki çerçevesinin oluşturulması için bütüncül bir yaklaşım gerekmektedir.

Uzaktan Çalışmanın Sosyal Güvenlik Boyutu

Uzaktan çalışma modelinde çalışanların sosyal güvenlik hakları konusunda çeşitli belirsizlikler bulunmaktadır. Geleneksel işyerlerinde çalışan işçilerin prim ödemeleri ve sigorta süreçleri daha netken, uzaktan çalışanlar için bazı uygulama sorunları yaşanmaktadır. Özellikle freelance ve bağımsız çalışanlar için sosyal güvenlik desteği ve prim ödemeleri konusundaki düzenlemelerin eksik olduğu görülmektedir.

İş Kazası ve Meslek Hastalıkları

Uzaktan çalışma modelinde çalışanların ev veya farklı bir mekânda iş yapması, iş kazalarının tespitini ve işverenin sorumluluğunu tartışmalı hale getirmektedir. Türkiye’de iş kazalarının işyerinde veya işyeri ile ilgili faaliyetler sırasında meydana gelmesi gerektiği kabul edilse de, uzaktan çalışmada bu sınır net değildir.
Bazı ülkelerde, uzaktan çalışma sırasında meydana gelen kazalar da iş kazası kapsamında değerlendirilmekte ve işverenlerin sorumlulukları genişletilmektedir. Türkiye’de de benzer bir düzenleme yapılarak, uzaktan çalışanların iş kazaları ve meslek hastalıkları konusunda yasal güvencelerinin artırılması gerekmektedir.

Sigorta ve Prim Ödemeleri

Uzaktan çalışanlar için sigorta primlerinin nasıl ödeneceği ve işverenin bu konudaki sorumluluğu belirsizdir. Özellikle evden çalışanların işyerinde çalışanlara kıyasla aynı sosyal güvenlik haklarından yararlanıp yararlanamayacağı konusunda açık hükümler bulunmamaktadır. İşverenlerin prim ödemeleri ve sigorta yükümlülükleri konusunda daha net kurallar oluşturulmalıdır.
Bazı Avrupa ülkelerinde, işverenlerin uzaktan çalışanları da işyeri çalışanları ile aynı sigorta kapsamına alması zorunlu hale getirilmiştir. Türkiye’de de benzer bir uygulamaya gidilerek, uzaktan çalışanların sosyal güvenlik hakları açıkça düzenlenmelidir.

Uzaktan Çalışmada İş Sağlığı ve Güvenliği

Uzaktan çalışanların iş sağlığı ve güvenliği, geleneksel iş ortamına kıyasla daha az denetlenebilen ve kontrol edilebilen bir alandır. İşverenlerin çalışanlara sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı sunma yükümlülüğü devam etmektedir, ancak evden çalışanlar için bu yükümlülüğün sınırları net değildir.

Ergonomik Çalışma Ortamı

Uzaktan çalışanların ergonomik bir çalışma ortamına sahip olup olmadığı, işverenin bu konuda sorumluluk taşıyıp taşımadığı tartışmalıdır. İş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesi için işverenlerin çalışanlara uygun ekipman ve destek sağlaması gereklidir.
Örneğin, Almanya’da bazı şirketler, uzaktan çalışanlarına ergonomik ofis mobilyaları ve teknik ekipman desteği sunmaktadır. Türkiye’de de iş sağlığı ve güvenliği mevzuatında uzaktan çalışanlara yönelik düzenlemeler yapılmalı ve işverenlerin sorumlulukları belirlenmelidir.

Psikososyal Riskler

Uzaktan çalışmanın en önemli sorunlarından biri de çalışanların yalnızlık, stres ve tükenmişlik gibi psikososyal risklerle karşı karşıya kalmasıdır. Geleneksel iş ortamlarında sosyal etkileşim daha fazla olduğu için çalışanların ruhsal sağlığı desteklenirken, uzaktan çalışmada bu destek mekanizmaları yetersiz kalmaktadır.
Bazı ülkelerde işverenler, uzaktan çalışanlara psikolojik destek programları sunmakta ve çalışanların ruh sağlığını koruyucu tedbirler almaktadır. Türkiye’de de bu konuda düzenlemeler yapılarak, işverenlerin çalışanların psikolojik sağlığını korumaya yönelik yükümlülükleri artırılmalıdır.

Geleceğe Yönelik Hukuki Adımlar ve Öneriler

Uzaktan çalışmanın yaygınlaşmasıyla birlikte, hukuki çerçevenin güçlendirilmesi için çeşitli adımlar atılması gerekmektedir:

Hukuki Güncellemeler: Uzaktan çalışmanın sosyal güvenlik, iş sağlığı ve güvenliği ve iş hukuku açısından daha kapsamlı bir şekilde düzenlenmesi gerekmektedir.
Denetim Mekanizmalarının Güçlendirilmesi: Çalışma Bakanlığı ve ilgili kurumlar tarafından uzaktan çalışanların haklarının korunması için dijital denetim mekanizmaları oluşturulmalıdır.
İşveren ve Çalışan Arasında Denge Kurulması: İşverenlerin yükümlülükleri ve çalışanların hakları arasında adil bir denge sağlanarak, her iki tarafın da mağduriyet yaşamasının önüne geçilmelidir.
Eğitim ve Bilinçlendirme Çalışmaları: İşverenler ve çalışanlar, uzaktan çalışmanın hukuki ve teknik boyutları hakkında bilinçlendirilerek, haklarını ve sorumluluklarını daha iyi anlayabilmelidir.

Sonuç
Uzaktan çalışma, modern iş hayatının kaçınılmaz bir gerçeği haline gelmiştir. Ancak, bu modelin hukuki çerçevesinin tam olarak oluşturulmamış olması, işverenler ve çalışanlar açısından çeşitli belirsizliklere yol açmaktadır. Bu belirsizliklerin giderilmesi için yasama organlarının, işverenlerin ve çalışanların iş birliği içinde hareket etmesi gerekmektedir. Uzaktan çalışmanın hukuki olarak daha sağlam temellere oturtulması, gelecekte iş hayatının daha verimli ve adil bir şekilde işlemesine katkı sağlayacaktır.

Eliz Sude Pişkin
Nahçıvan Dövət Universiteti

Manevr.az