GİRİŞ

Hukuk, her devletin temel prensiplerini belirleyen ve toplumun adaletli yönetilmesini sağlayan sistemdir. Hukukun başlıca amacı, insan haklarını korumak, hukukun üstünlüğünü sağlamak ve toplumda düzeni sağlamaktır. Türkiye ve Azerbaycan anayasaları, hukukun bu temel ilkelerini güvence altına alarak adil bir hukuk sisteminin oluşmasına katkıda bulunmaktadır.

Her iki ülkenin anayasası, demokratik değerlere, insan haklarına ve hukuk devletine dayanır. Türkiye Cumhuriyeti’nin 1982 Anayasası ve Azerbaycan Cumhuriyeti’nin 1995 Anayasası, devlet yönetiminin işleyişini ve hukuk sisteminin temel yapı taşlarını belirleyen en önemli belgeler arasındadır. Bu çalışmada, Türkiye ve Azerbaycan anayasalarının hukukun adaletli oluşumundaki rolleri karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır.

1. HUKUK DEVLETİ İLKESİ VE ANAYASAL DÜZEN

Hukuk devleti ilkesi, devletin tüm organlarının hukuka bağlı olmasını ve hukukun üstünlüğünün sağlanmasını ifade eder. Türkiye ve Azerbaycan anayasaları, bu ilkeyi temel alarak hukuk sisteminin adaletli işlemesini güvence altına alır.

1.1. Türkiye Anayasası’nda Hukuk Devleti İlkesi

Türkiye Anayasası’nın 2. maddesi, Türkiye Cumhuriyeti’nin bir hukuk devleti olduğunu açıkça belirtmektedir:

“Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına saygılı, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir.”

Bu ilke, devletin tüm işlemlerinin hukuk çerçevesinde yapılmasını, keyfi uygulamalara izin verilmemesini ve birey haklarının korunmasını sağlar. Ayrıca, yargının bağımsızlığı ve yasaların üstünlüğü, hukuk devleti anlayışının temel unsurlarıdır.

1.2. Azerbaycan Anayasası’nda Hukuk Devleti İlkesi

Azerbaycan Anayasası’nın 1. maddesi, devletin hukuka bağlı bir cumhuriyet olduğunu vurgulamaktadır:

“Azerbaycan Cumhuriyeti demokratik, hukuki, laik bir cumhuriyettir.”

Anayasanın 7. maddesi ise devletin, halkın iradesine ve hukukun üstünlüğüne dayalı olduğunu belirtmektedir. Bu bağlamda, Azerbaycan’da hukuk devleti ilkesi, birey hak ve özgürlüklerinin anayasal güvence altına alınmasını ve devlet organlarının hukuk çerçevesinde faaliyet göstermesini öngörmektedir.

Her iki ülkede de hukuk devleti ilkesi, hukukun üstünlüğünü ve bireylerin haklarının korunmasını esas alarak demokratik yönetimin temel taşlarından biri olarak kabul edilmektedir.

2. YARGI BAĞIMSIZLIĞI VE HUKUKUN ADALETLİ İŞLEYİŞİ

Yargı bağımsızlığı, adaletin sağlanması için vazgeçilmez bir unsurdur. Hukukun tarafsız ve adil bir şekilde işlemesi için mahkemelerin bağımsız olması gerekmektedir. Türkiye ve Azerbaycan anayasaları, yargının bağımsızlığını güvence altına alan hükümler içermektedir.

2.1. Türkiye’de Yargı Bağımsızlığı

Türkiye Anayasası’nın 138. maddesi, mahkemelerin bağımsızlığını şu şekilde garanti altına alır:

“Hâkimler, görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasa’ya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdanî kanaatlerine göre hüküm verirler.”

Bu madde, mahkemelerin siyasi baskılardan uzak, tarafsız ve bağımsız kararlar almasını sağlamak amacıyla düzenlenmiştir. Türkiye’de Anayasa Mahkemesi, Yargıtay ve Danıştay gibi yüksek yargı organları, hukuk sisteminin adaletli işlemesine katkıda bulunmaktadır.

2.2. Azerbaycan’da Yargı Bağımsızlığı

Azerbaycan Anayasası’nın 125. maddesi, yargı bağımsızlığını güvence altına almaktadır:

“Azerbaycan Cumhuriyeti’nde yargı, yalnızca Anayasa ve yasalar temelinde bağımsız olarak gerçekleştirilir.”

Bu hüküm, Azerbaycan’da mahkemelerin bağımsız ve tarafsız bir şekilde karar almasını sağlamaktadır. Anayasa Mahkemesi, Yüksek Mahkeme ve yerel mahkemeler, adaletin sağlanmasında önemli rol oynayan yargı organlarıdır.

Türkiye ve Azerbaycan’da yargı bağımsızlığı, hukukun adil işlemesi açısından büyük önem taşımaktadır. Ancak, her iki ülkede de yargının tam anlamıyla bağımsız olması için sürekli reformlar yapılmakta ve hukuk sistemleri geliştirilerek güçlendirilmektedir.

3. TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KORUNMASI

Demokratik bir hukuk devletinde birey hak ve özgürlükleri anayasal güvence altına alınmalıdır. Türkiye ve Azerbaycan anayasaları, vatandaşların temel haklarını korumak için çeşitli hükümler içermektedir.

3.1. Türkiye Anayasası’nda Temel Haklar

Türkiye Anayasası’nın 17. maddesi, yaşam hakkını kutsal kabul ederken, 26. maddesi düşünce ve ifade özgürlüğünü güvence altına almaktadır. Ayrıca, 36. madde adil yargılanma hakkını düzenleyerek bireylerin hukuk karşısında eşit muamele görmesini sağlamaktadır.

3.2. Azerbaycan Anayasası’nda Temel Haklar

Azerbaycan Anayasası’nın 24. maddesi, temel hak ve özgürlüklerin dokunulmaz olduğunu vurgular. 47. madde düşünce ve ifade özgürlüğünü garanti ederken, 60. madde adil yargılanma hakkını düzenlemektedir.

Her iki ülkede de insan haklarının korunması için ulusal ve uluslararası mekanizmalar devreye sokulmuştur. Türkiye ve Azerbaycan, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi gibi uluslararası kuruluşlarla iş birliği yaparak hukukun üstünlüğünü sağlamaya çalışmaktadır.

SONUÇ

Türkiye ve Azerbaycan anayasaları, hukuk devletinin temel ilkelerine dayanarak adil bir hukuk sisteminin oluşmasını amaçlamaktadır. Hukukun üstünlüğü, yargı bağımsızlığı ve temel hak ve özgürlüklerin korunması, her iki ülkenin hukuk sisteminde önemli bir yer tutmaktadır.

Güneş Ahmet Serdest

Manevr.az