1.Giriş
Anayasalar, bir devletin temel yapısını, işleyişini ve bireylerin hak ve özgürlüklerini düzenleyen en üst normlardır. 2025 yılının “Anayasa ve Egemenlik Yılı” ilan edilmesi, anayasal düzenin ve egemenlik ilkesinin önemini vurgulamak adına büyük bir fırsat sunmaktadır. Bu çerçevede, anayasal devlet ve egemenlik kavramları, demokratik hukuk devletinin temel taşları olarak ele alınmalıdır.
Günümüzde devletlerin meşruiyet kaynağı, halkın iradesine ve hukukun üstünlüğüne dayanır. Bir devletin anayasal bir düzen içinde yönetilmesi, hem birey hak ve özgürlüklerinin güvence altına alınmasını hem de siyasal istikrarın sağlanmasını hedefler. Egemenlik ise devletin bağımsızlığını ve iç işleyişini belirleyen en önemli unsurlardan biridir. Ancak modern dünyada egemenlik kavramı, yalnızca devletin iç işleyişi ile sınırlı kalmayıp, uluslararası hukukla ve küresel dinamiklerle de şekillenmektedir.
Bu makalede, anayasal devlet ve egemenlik kavramlarının tarihi gelişimini, günümüzdeki uygulamalarını ve demokratik hukuk devletinin temel ilkeleri çerçevesinde nasıl şekillendiğini inceleyeceğiz.

2.Anayasal devlet nedir?
Anayasal devlet, devletin işleyişinin anayasa ile belirlenmesi ve hukuka bağlı kalması esasına dayanan yönetim biçimidir. Bu sistemde devlet yetkilileri, halkın iradesi doğrultusunda hareket etmekle yükümlüdür ve anayasaya aykırı hiçbir işlem yapılamaz.
Anayasal devlet anlayışının temel unsurları şunlardır:
• Hukukun Üstünlüğü: Tüm devlet organları hukuka bağlıdır ve keyfi yönetim mümkün değildir.
• Kuvvetler Ayrılığı: Yasama, yürütme ve yargı organlarının birbirinden bağımsız olması, devletin dengeli bir şekilde yönetilmesini sağlar.
• Temel Hak ve Özgürlüklerin Güvencesi: Anayasalar bireylerin hak ve özgürlüklerini koruma altına alır, devletin sınırlarını belirler.
Tarihsel süreçte anayasal devlet anlayışı, 1215 Magna Carta, 1787 ABD Anayasası ve 1789 Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi gibi önemli belgelerle gelişmiştir. Günümüzde birçok demokratik ülke, anayasal devlet ilkesine dayalı yönetim sistemleri benimsemektedir.

3.Egemenlik ve Anayasa hukuku
Egemenlik, bir devletin kendi toprakları üzerinde bağımsız bir şekilde yasalar koyabilmesi ve bu yasaları uygulayabilmesi yetkisi olarak tanımlanır. Anayasa hukuku çerçevesinde egemenlik, modern devlet anlayışında üç temel başlık altında ele alınabilir:
1. Milli Egemenlik: Egemenliğin kaynağının doğrudan halka ait olduğu yönetim biçimidir. Modern demokrasilerde seçimler ve referandumlar bu anlayışa dayanır.
2. Devlet Egemenliği: Devletin iç işleyişinde hiçbir dış otoriteye bağımlı olmadan kendi yasalarını koyma ve uygulama gücüdür.
3. Halk Egemenliği: Halkın doğrudan veya dolaylı yollarla (seçimler, temsil mekanizmaları) devlet yönetimine katılımını ifade eder.

Anayasal demokrasilerde egemenlik ilkesinin sınırları, bireysel hak ve özgürlüklerin korunmasıyla belirlenir. Örneğin, anayasal düzene sahip bir devletin lideri, anayasanın kendisine tanıdığı yetkileri aşamaz, çünkü halk egemenliği ve hukuk devleti anlayışı bunu engeller.
Öte yandan, küreselleşme ve uluslararası hukuk, egemenlik kavramını da dönüştürmektedir. Avrupa Birliği gibi uluslararası örgütlere üye olan ülkeler, egemenliklerinin belirli bir kısmını ortak karar mekanizmalarına devretmektedir.

4.Demokratik hukuk devleti ilkeleri
Demokratik hukuk devleti, hem demokratik yönetim anlayışını hem de hukukun üstünlüğünü esas alan bir devlet modelidir. Bu sistemde devletin işleyişi, birey hak ve özgürlüklerini güvence altına alan hukuki çerçeve içinde gerçekleşir.
Demokratik hukuk devletinin temel ilkeleri şunlardır:
• Temel Hak ve Özgürlüklerin Korunması: Anayasa, birey haklarını devlet karşısında güvence altına almalıdır.
• Yargı Bağımsızlığı: Yargı organları, siyasi baskılardan uzak ve tarafsız olmalıdır.
• Seçimlerin Serbest ve Adil Olması: Halkın yöneticilerini özgürce seçebilmesi demokratik hukuk devletinin temelidir.
• Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik: Devlet yöneticileri, halkın denetimine açık olmalı ve hesap verebilir olmalıdır.

Bu ilkeler, modern demokrasilerin sürdürülebilir olması için büyük önem taşır. Anayasal devlet ve egemenlik ilkesi, hukuk devleti anlayışıyla birleştiğinde, halkın iradesinin etkin bir şekilde yönetimde yer almasını sağlar.

5.Sonuç
Anayasal devlet ve egemenlik, modern hukuk sistemlerinin temel taşlarıdır. Bir devletin anayasal düzene sahip olması, hem halkın egemenliğini güvence altına alır hem de hukukun üstünlüğünü sağlar.
Ancak günümüzde, otoriterleşme eğilimleri, küresel politik dinamikler ve dijital çağın getirdiği yeni yönetim biçimleri, egemenlik kavramını yeniden değerlendirmeyi zorunlu kılmaktadır. Anayasaların bireysel hak ve özgürlükleri daha güçlü bir şekilde koruması, yargı bağımsızlığının garanti altına alınması ve halkın yönetime daha aktif katılımının sağlanması, geleceğin anayasal devlet modelinin temel unsurları olacaktır.
2025 yılının “Anayasa ve Egemenlik Yılı” ilan edilmesi, bu konuların geniş kitleler tarafından tartışılması açısından önemli bir fırsattır. Demokratik hukuk devletini güçlendirmek ve halk egemenliğini korumak için anayasal düzenin sürekliliğinin sağlanması ve geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır.
Bu bağlamda, hem bireylerin hem de devlet kurumlarının anayasal hak ve sorumluluklarını bilmesi ve buna uygun hareket etmesi, sürdürülebilir bir demokrasi ve güçlü bir hukuk devleti için vazgeçilmezdir.

Kaynakça:
1. Kelsen, Hans. Saf Hukuk Kuramı. Çev. Mehmet Demir, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009.
2. Dicey, A.V. Introduction to the Study of the Law of the Constitution. London: Macmillan, 1885.
3. Arendt, Hannah. Totalitarizmin Kökenleri. Çev. Bahadır Sina Şener, İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
4. Locke, John. İki Hükümet Üzerine Deneme. Çev. Mehmet Murat Tunalı, Ankara: Liberte Yayınları, 2010.
5. Montesquieu, Charles de Secondat. Kanunların Ruhu Üzerine. Çev. Mehmet Ali Ağaoğulları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2022.
6. Rousseau, Jean-Jacques. Toplum Sözleşmesi. Çev. Vedat Günyol, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
7. Rawls, John. A Theory of Justice. Cambridge: Harvard University Press, 1971.
8. Türk Anayasa Hukuku Ders Kitapları: Ergun Özbudun, Kemal Gözler, Burhan Kuzu’nun anayasa hukuku eserleri.
9. Anayasa Mahkemesi Kararları ve Uluslararası Hukuk Belgeleri: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları, BM İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi.

Irmak Doğan
Naxçıvan Dövlət Universiteti

Manevr.az