“Xaricdə təhsil üzrə dövlət proqramı çərçivəsində dünyanın ən qabaqcıl universitetlərinə qəbul olunan yerli tələbələrin sayında xeyli artım var”.
Bunu “Ən yaxşı təqdimat” müsabiqəsinin mükafatlandırma mərasimində çıxış edən elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev deyib.
Nazir bildirib ki, 220 nəfər sənəd verən Azərbaycan vətəndaşından 77-si dünyanın top-10 universitetinə daxil olub.
“Dünyanın tanınmış universitetlərinə - Harvard və digər nüfuzlu ali təhsil müəssisələrinə tam təqaüdlə qəbul olan tələbələr və məzunlarımız var. Nazirliyin qarşısında duran ən önəmli iş Azərbaycan vətəndaşı olan yeni nəsil gənclərin uğurlu yetişdirilməsidir”, - nazir qeyd edib.
Qeyd edək ki, 2022 və 2026-cı illər ərzində prezidentin sərəncamına uyğun olaraq hər il 400 nəfərədək tələbə xüsusilə magistratura səviyyəsində təhsil almaq üçün xaricə göndərilir. Tələbələrin seçimini müvafiq komissiya aparır. Seçimlərdən uğurlu keçən tələbələrin xaricdə təhsil alacağı müddətdə maliyyələşməsi dövlət tərəfindən həyata keçirilir.
Lakin danılmaz faktdır ki, xaricdə təhsil alan tələbələrin bir qismi ölkəyə geri qayıtmayıb, əmək fəaliyyətini elə təhsil aldığı ölkədə də davam etdirir. Eyni zamanda Dövlət Proqramı çərçivəsində xarici ölkələrdə təhsil alan gənclərin də əksəriyyəti ölkəyə qayıtmaq, onu oxudan dövlətinə xidmət etmək istəmir. Yəni kifayət qədər gənc Dövlət proqramı çərçivəsində xaricə oxumağa gedir, amma çox vaxt müxtəlif bəhanələrlə geri qayıtmaq çəkinir. Bununla belə ekspertlər bildirir ki, Dövlət Proqramında həmin gənclərin 5 il müddətində vətənə gəlib ölkədə çalışması şərt kimi qeyd olunub. Əks halda sərf edilən vəsaiti geri qaytarmalıdır.
Bəs xaricdə təhsil almış nə qədər məzunumuz geri qayıdıb? Xaricdə yüksək səviyyəli təhsil almış məzunların vətənə geri qayıtmasını əngəlləyən səbəblər hansılardır?
Ekspert:

Elşən Qafarov: “Ümid edirik ki, onların hamısı geri dönəcək, çünki... ”
Mövzu ilə bağlı təhsil eksperti Elşən Qafarov “Yeni Müsavat”a danışıb. Ekspert qeyd edib ki, gənclərin xaricdə təhsil alması ilə bağlı 2022-ci ildən başlayaraq ikinci Dövlət Proqramı həyata keçirilir: “Birinci Dövlət Proqramından fərqli olaraq indiki proqramda tələblər fərqlidir, daha çox magistratura və doktorantura üzrə tələbələr göndərilir. Amma birinci Dövlət Proqramında daha çox bakalavr səviyyəsi üzrə göndərilirdi. İndi daha çox magistratura və doktorantura təhsilinə ona görə üstünlük verilir ki, elmi kadr çatışmazlığı aradan qalxsın.
İkinci Dövlət Proqramında qeyd olunan şərtlərdən biri odur ki, geri qayıdan gənclər onlara təqdimat verən ali məktəbdə 5 il işləməlidilər. Bununla da xaricdə təhsil alıb geri dönənlərin indidən işlə təmin olunacaqları artıq məlum olur.

Bundan başqa, magistratura və doktorantura təhsilinin müddəti azdır, yəni iki ildir. Beləliklə də, ilk göndərilənlər artıq bu il, yəni 2024-cü ildə təhsillərini başa vuracaqlar. Yəni geri dönüş bu ildən başlayacağı üçün indidən nə qədər tələbənin vətənə geri dönəcəyini deyə bilmərik. Amma qeyd etdiyim kimi, onların öhdəliyi var ki, geri qayıdıb, onlara təqdimat verən ali məktəblərdə 5 il müddətində elmi-pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olsunlar. Hesab edirəm ki, bu, ölkəmizdə elmi-pedaqoji kadr çatışmazlığının aradan qaldırılması üçün çox müsbət addımdır. Xatırladım ki, elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev də birinci Dövlət Proqramı ilə xaricdə təhsil alan və geri qayıdan şəxslərdən biridir.
Daha bir məsələni qeyd etmək istərdim, ikinci Dövlət Proqramında ixtisas məsələsinə də ciddi diqqət edilib. Yəni tələbələr o ixtisas üzrə xaricdə təhsil almağa göndərilir ki, ölkədə əmək bazarında həmin ixtisas üzrə kadrlara ehtiyac var. Bu da müsbət bir dönüş, qərardır.
Beləliklə, birinci Dövlət Proqramından olan bəzi çatışmazlıqlar, nöqsanlar artıq ikinci Dövlət Proqramında yoxdur və ümid edirik ki, xaricdə təhsil almağa gedənlərin hamısı, böyük əksəriyyəti geri qayıdacaq, ölkənin elmi-pedaqoji səviyyəsinə, ali təhsil pilləsinin inkişafına öz töhfəsini verəcəklər".
Nadir

Nadir İsrafilov: “Xaricə təhsil almağa göndərilənlərin qarşısına tələb qoyulub ki... ”
Təhsil eksperti Nadir İsrafilov isə qeyd edib: “İlk öncə qeyd etmək istərdim ki, xaricdə təhsil almaq istəyən şəxslər mütləq gedəcəkləri universiteti araşdırsınlar, siyahıya baxsınlar ki, oxuyacaqları universitetin diplomu ölkəmizdə tanınacaq ya yox. Biz görürük ki, son vaxtlar bir tək attestatla xaricdə təhsil almaq ilə bağlı çox sayda şirkətlər təkliflər verir. Lakin bəzən həmin şirkətlər insanları aldadır və diplomu ölkəmizdə tanınmayan universitetləri təklif edirlər, insanlar da gedib təhsil alır, sonradan diplomun tanınması ilə bağlı problemlə üzləşirlər. Beləliklə də şəxs xaricdə boş-boşuna vaxt itirmiş olur.
Ümumiyyətlə, xaricdə təhsil məsələsi hər zaman olub. Məsələn, zamanında Hacı Zeynalabdin Tağıyev kimi məşhur messanatlarımız olub, onlar müxtəlif sahələr üzrə tələbələri xaricə təhsil almağa göndərib. 2022-ci ildən isə artıq ikinci Dövlət Proqramı qəbul olunub və xeyli sayda gənclərimiz xaricə təhsil almağa gedir.
Amma təəssüf ki, xaricə təhsil almağa gedənlərin müəyyən hissəsi geri qayıtmır. Əlbəttə ki, geri qayıtmamağın səbəbini müxtəlif amillərlə əlaqələndirənlər var. Əsas səbəblərdən biri budur ki, onlar xaricdə yaxşı maaşlı işlə təmin olunurlar. Onlar da düşünürlər ki, ölkəyə geri dönəndə iş, maaşla bağlı müxtəlif problemlərlə üzləşəcəklər, ona görə də geri dönməkdən yayınırlar. Buna görə də ikinci Dövlət Proqramı qəbul olunarkən, bakalavrların gedişinə müəyyən məhdudiyyətlər qoyuldu. Yəni bu proqramda daha çox magistratura, doktrantura təhsilinə üstünlük verildi. Çünki magistrların əksəriyyəti artıq özlərinə müəyyən mühit yaradanlardır, aralarında evlənənlər də var. Amma bakalavrlar yaxşı maaşlı işlə qarşılaşanda vətənə geri qayıtmaq istəmirlər.
Həmçinin ikinci Dövlət Proqramında belə bir tələb var ki, təhsillərinin alıb, geri qayıtmalı, 5 il ölkədə çalışmalı, daha sonra isə yenidən xarici ölkəyə getmək barəsində sərbəst, müstəqil şəkildə qərar verə bilələr. Əvvəllər bu tələb yox idi deyə, əksəriyyət geri qayıtmırdı.
Burada bir məsələ də var, əvvəllər tələbələr müxtəlif ixtisaslar üzrə gedirdilər, amma indi bu ixtisaslara xüsusi diqqət edilir. Yəni elə ixtisaslar var ki, xaricdə bu ixtisas üzrə təhsil almağa ehtiyac yoxdur. Artıq elə universitetlərimiz var ki, həmin ixtisaslar üzrə heç də xarici universitetlərdən geri qalmır, yaxşı kadr hazırlayır. Bizə elə ixtisaslar lazımdır ki, hazırda bizdə yenidir və yaxud müəyyən kadr çatışmazlığı var və sairə.
Beləliklə, indiki Dövlət Proqramı ilə tələbələr əsasən yeni, hansı ki, gələcəkdə daha çox zərurət yaranacaq, bizdə o qədər də inkişaf etməyib və yaxud təcrübə hələ ki azdır, məhz həmin ixtisaslar üzrə xaricdə təhsilə göndərilir. Bu da doğru atılmış addımdır".

Xalidə GƏRAY