Giriş

Bilgi çağında bireylerin kişisel verileri, internet ve dijital platformlar aracılığıyla geniş kitlelere ulaşmakta ve uzun yıllar boyunca çevrim içi ortamda kalmaktadır. Ancak, bireylerin özel hayatına ve kişisel verilerine sınırsız erişim, mahremiyetin ihlaline, itibar kaybına ve hukuki sorunlara yol açabilmektedir. Bu bağlamda, unutulma hakkı, bireylerin kendileriyle ilgili eski, güncelliğini yitirmiş veya hukuka aykırı içeriklerin dijital ortamdan kaldırılmasını talep etme hakkı olarak ortaya çıkmıştır.

Azerbaycan hukuk sisteminde unutulma hakkı doğrudan bağımsız bir hak olarak düzenlenmemiştir. Ancak, özel hayatın gizliliği, kişisel verilerin korunması, şeref ve haysiyetin korunması gibi temel hukuki ilkeler çerçevesinde değerlendirilmesi mümkündür. Bu çalışmada, unutulma hakkının kavramsal çerçevesi, uluslararası hukuktaki yeri ve Azerbaycan hukukundaki durumu ele alınacaktır.

1. Unutulma Hakkının Kavramsal Çerçevesi

Unutulma hakkı, bireyin kendisiyle ilgili eski, yanıltıcı, yanlış veya artık hukuki ve toplumsal bir yarar taşımayan bilgilerin internetten kaldırılmasını talep etme hakkıdır.

Bu hakkın temel özellikleri şunlardır:
• Özel Hayatın ve Kişisel Verilerin Korunması: Bireylerin özel hayatlarının ihlal edilmesini önler ve kişisel veriler üzerindeki kontrolünü güçlendirir.
• Dijital İzlerin Silinmesi: İnternetin bireyler üzerindeki uzun vadeli etkilerini sınırlandırır.
• Bireyin İtibarının Korunması: Bireylerin geçmişte yaşadığı olayların sürekli gündeme gelmesini ve toplum tarafından olumsuz algılanmasını engeller.
• Bilgiye Erişim Hakkı ile Denge İçinde Olmalıdır: Unutulma hakkı, toplumun bilgiye erişim hakkı ve ifade özgürlüğü ile çelişmemelidir.

Unutulma hakkı özellikle arama motorları, haber siteleri ve sosyal medya platformları gibi dijital alanlarda önem arz etmektedir.
2. Unutulma Hakkının Uluslararası Hukuktaki Yeri

Unutulma hakkı, ilk kez Avrupa Adalet Divanı’nın 2014 tarihli “Google Spain” kararı ile hukuki anlamda netlik kazanmıştır. Bu karar doğrultusunda, Avrupa Birliği’nde bireyler, kendileriyle ilgili gereksiz veya zararlı bilgilerin arama motorlarından kaldırılmasını talep edebilmektedir.

Avrupa Birliği’nin Genel Veri Koruma Tüzüğü (GDPR) de unutulma hakkını açıkça düzenlemektedir. GDPR’in 17. maddesi, bireylerin belirli koşullar altında kişisel verilerinin silinmesini isteme hakkına sahip olduğunu belirtmektedir.

Bununla birlikte, unutulma hakkı evrensel bir hak olarak kabul edilmemektedir. Amerika Birleşik Devletleri gibi bazı ülkelerde, ifade özgürlüğü daha öncelikli bir hak olarak görülmekte ve unutulma hakkına sınırlı düzeyde yer verilmektedir.

3. Azerbaycan Hukukunda Unutulma Hakkı

Azerbaycan hukukunda unutulma hakkı doğrudan tanımlanmamış olsa da, Anayasa, Şahsi Bilgiler Hakkında Kanun ve İnformasyon Kanunu çerçevesinde bu hak dolaylı olarak korunmaktadır.

3.1. Azerbaycan Anayasası

Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası’nın 32. maddesi, özel hayatın gizliliğini ve kişisel verilerin korunmasını güvence altına almaktadır. Bu maddeye göre:
• Bireyin izni olmaksızın kişisel verilerinin toplanması, saklanması, işlenmesi ve yayılması yasaktır.
• Şeref ve haysiyete zarar veren yanlış bilgilerin yayılması hukuka aykırıdır.

Bu hüküm, unutulma hakkının anayasal dayanağı olarak değerlendirilebilir.

3.2. Şahsi Bilgiler Hakkında Kanun

Azerbaycan’da kişisel verilerin korunmasına ilişkin en önemli yasal düzenlemelerden biri “Şahsi Bilgiler Hakkında Azerbaycan Cumhuriyeti Kanunu”dur. Bu kanun çerçevesinde:
• Bireyler, kişisel verilerinin izinsiz kullanılmasını engelleme hakkına sahiptir.
• Verilerin saklanma süresi sona erdiğinde veya artık gerekli olmadığında silinmesi gerekmektedir.
• Bireyler, kendileri hakkında yanlış veya yanıltıcı bilgilerin düzeltilmesini talep edebilirler.

Bu düzenlemeler, unutulma hakkının hukuki altyapısını oluşturan önemli hükümler arasındadır.

3.3. İnformasyon, Enformasya ve İnformasiyanın Muhafızası Hakkında Kanun

Bu kanun, dijital platformlardaki bilgilerin yayılması ve korunmasıyla ilgilidir.
• Bireylerin şeref ve haysiyetini ihlal eden, yanlış ve yanıltıcı bilgilerin internet ortamında yayılması yasaktır.
• İnternette yayılan bir bilginin hukuka aykırı olduğu tespit edilirse, ilgili kişi bu içeriğin kaldırılmasını talep edebilir.

Bu hüküm, unutulma hakkının Azerbaycan hukukundaki temel dayanaklarından biri olarak değerlendirilebilir.

4. Unutulma Hakkının Uygulama Alanları

Azerbaycan hukukunda unutulma hakkı, bireylerin kişisel verilerinin kaldırılmasını veya düzeltilmesini talep etmesi şeklinde uygulanabilir.
• Arama Motorları: Bireyler, Google gibi arama motorlarından kendileriyle ilgili içeriklerin kaldırılmasını talep edebilirler.
• Sosyal Medya ve Haber Siteleri: Yanlış, iftira niteliğinde veya eski bilgilerin kaldırılması için başvuru yapılabilir.
• Resmi ve Hukuki Kayıtlar: Kamu yararı taşımayan eski hukuki kayıtların ve belgelerin silinmesi talep edilebilir.

5. Unutulma Hakkı ile Bilgiye Erişim Arasındaki Denge

Unutulma hakkı, bireyin özel hayatını koruma hakkı ile toplumun bilgiye erişim hakkı arasında bir denge gerektirir. Bu nedenle, unutulma hakkının uygulanması her vaka özelinde değerlendirilmelidir.
• Kamu Yararı: Kamuya mal olmuş kişilere dair bilgilerin kaldırılması, genellikle daha sıkı kurallara tabidir.
• Bilginin Güncelliği: Güncelliğini yitirmiş ve hukuki geçerliliği kalmamış bilgilerin silinmesi mümkündür.
• Hukuki ve Etik Değerler: Silinme talebi, hukukun genel ilkeleriyle çelişmemelidir.

Sonuç

Unutulma hakkı, bireylerin dijital dünyada mahremiyetlerini koruma ve kişisel verileri üzerindeki kontrolünü artırma açısından önemli bir hukuki mekanizmadır. Azerbaycan hukukunda doğrudan düzenlenmemiş olmasına rağmen, özel hayatın gizliliği, kişisel verilerin korunması ve bireyin itibarı çerçevesinde bu hak belirli ölçüde uygulanabilmektedir.

Gelecekte, unutulma hakkının Azerbaycan mevzuatında daha açık bir şekilde düzenlenmesi, bireylerin dijital ortamda haklarını daha etkin bir şekilde savunmalarına olanak tanıyacaktır.

Derya Alu
Naxçıvan Dövlət Universiteti
Manevr.az