Hər bir dövlətin varlığı və gücü onun suverenliyinə və hüquqi əsaslarına bağlıdır. Suverenlik xalqın öz taleyini müəyyən etmə haqqıdır, Konstitusiya isə bu haqqın hüquqi çərçivədə təsbit edildiyi sənəddir.
Tarix boyunca dövlətlərin güclənməsi və inkişafı, onların suveren iradəsinə və hüquqi sistemlərinin möhkəmliyinə əsaslanmışdır. Güclü və davamlı dövlət qurmaq üçün Konstitusiya və suverenlik bir-birini tamamlayan vacib amillərdir.
Konstitusiya dövlətin əsas qanunu olmaqla, hüquqi çərçivəni müəyyən edir və suverenliyin təminatçısı rolunu oynayır. Müstəqil bir dövlətin mövcudluğu və güclü olması üçün Konstitusiyanın məzmunu və tətbiqi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Konstitusiya dövlət hakimiyyətinin təşkilati strukturunu, vətəndaşların hüquqlarını və dövlət orqanlarının qarşılıqlı fəaliyyət mexanizmini tənzimləyir. Bu baxımdan, konstitusionalizm dövlətin hüquq normalarına əsasən idarə edilməsinin əsas təminatçısıdır.

Azərbaycan Respublikasının müasir Konstitusiyası ölkənin dövlət quruluşunu və hüquqi əsaslarını müəyyən edən əsas qanundur. Müstəqillik əldə edildikdən sonra, yeni Konstitusiyanın qəbul edilməsi milli dövlətçiliyin möhkəmləndirilməsi üçün əsas vəzifələrdən biri idi. 1995-ci il noyabrın 12-də keçirilən ümumxalq səsverməsi (referendum) nəticəsində Azərbaycan Respublikasının ilk müstəqil Konstitusiyası qəbul edildi və həmin ilin noyabrın 27-də qüvvəyə mindi.
Dövlət suverenliyi iki əsas istiqamətdə təzahür edir: daxili və xarici suverenlik. Daxili suverenlik dövlətin öz ərazisində qanunları müəyyən etmək, icra etmək və hüquqi qaydalar yaratmaq səlahiyyətini bildirir. Xarici suverenlik isə dövlətin beynəlxalq aləmdə müstəqil qərarlar vermək, beynəlxalq münasibətlərdə iştirak etmək və digər dövlətlərlə bərabərhüquqlu əlaqələr qurmaq qabiliyyətini ifadə edir. Suveren dövlətin digər dövlətlərdən və beynəlxalq təşkilatlardan asılı olmadan siyasət yürütməsi onun müstəqilliyinin əsas göstəricisidir.

Konstitusiyanın maddələrində də suverenliyin müxtəlif aspektləri öz əksini tapmışdır. Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyü, dövlətin sərhədlərinin toxunulmazlığı, qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətlərinin müstəqilliyi kimi mühüm məsələlər Konstitusiyada müvafiq yerə malikdir. Bu müddəalar dövlətin hüquqi əsaslarının möhkəmlənməsinə və milli suverenliyin qorunmasına xidmət edir.
Azərbaycanın dövlət suverenliyi onun beynəlxalq münasibətlərdəki rolu və xarici siyasət strategiyası ilə də sıx bağlıdır. Dövlətlərarası əlaqələrdə Azərbaycanın milli maraqları, beynəlxalq hüquq prinsipləri çərçivəsində qorunur. Azərbaycan Konstitusiyasına əsasən, dövlətin xarici siyasəti ölkənin müstəqilliyi, ərazi bütövlüyü və beynəlxalq hüquq normalarına hörmət prinsipləri əsasında həyata keçirilir.

Dövlətin suverenliyinin qorunması və gücləndirilməsi üçün güclü hüquqi baza və təsirli idarəetmə sistemi vacibdir. Hüquqi islahatlar, demokratik institutların inkişafı və vətəndaş cəmiyyətinin gücləndirilməsi dövlət suverenliyinin təminatında mühüm rol oynayır. Bundan əlavə, Konstitusiyanın tətbiqində şəffaflıq və qanunun aliliyi prinsiplərinin qorunması, dövlətin uzunmüddətli inkişafına töhfə verir.
Nəticə etibarilə, Konstitusiya və suverenlik bir-biri ilə sıx bağlı olan anlayışlardır. Konstitusiya dövlətin suverenliyinin hüquqi təminatçısıdır və onun inkişafını, möhkəmlənməsini şərtləndirən əsas sənəddir. Azərbaycanın Konstitusiyası müstəqilliyimizin hüquqi bazasını formalaşdırmaqla yanaşı, dövlətçiliyin əsas prinsiplərini də müəyyən etmişdir. Bu çərçivədə, konstitusionalizm və suverenlik ideyalarının inkişafı, dövlətin hüquqi və siyasi sisteminin möhkəmlənməsində əsaslı rol oynayır.

Azərbaycan Respublikasında 2025-ci il “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan edilib. Bu, Azərbaycan Konstitusiyasının qəbul edilməsinin 30 illiyi və ölkənin müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsi baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Həmçinin, bu il ərzində Konstitusiyanın əhəmiyyətinin vurğulanması, hüquqi maarifləndirmənin artırılması və suverenliyin qorunması ilə bağlı tədbirlər keçirilməsi planlaşdırılır. Dövlətçilik prinsipləri, insan hüquqları və qanunun aliliyi mövzusunda geniş müzakirələr aparılması nəzərdə tutulur. Azərbaycanın milli maraqlara əsaslanan müstəqil siyasəti və ərazi bütövlüyünün təmin olunması bu ilin əsas mövzuları kimi diqqət mərkəzində dayanır.

Rəqibə Hüseynli
Naxçıvan Dövlət Universiteti
Hüquqşünaslıq ixtisası tələbəsi

Manevr.az