Giriş:
2025-ci il, bəşəriyyətin tarixində mühüm bir dönüş nöqtəsi olacaq. Qlobal siyasi və iqtisadi arenada baş verən sürətli dəyişikliklər, əvvəlki dövrlərlə müqayisədə suverenlik anlayışını tamamilə fərqli bir istiqamətə aparacaq. Dövlətlər, beynəlxalq təşkilatlar, texnoloji şirkətlər və fərdi vətəndaşlar arasında güc balansları dəyişir, və bu, suverenlik anlayışının həm qlobal, həm də lokal səviyyədə necə yenidən tərtib olunacağını ortaya qoyur. Bu məqalə, 2025-ci ildə suverenlik mövzusunun necə bir şəkil alacağını dərindən araşdıracaq və bu dəyişikliklərin gələcək siyasətə və sosial strukturlara necə təsir edəcəyini izah edəcək.

1. Suverenlik: Keçmişdən Günümüzə
Əvvəlki əsrlərdə suverenlik, demək olar ki, yalnız dövlətin müstəqilliyi və sərhədləri ilə bağlı düşünülürdü. Xalqın öz hökumətini seçmək və yerli məsələlərə müstəqil qərar vermək haqqı, dövlətin daxili və xarici işlərində müstəqil olmaqla birləşirdi. Suverenlik, həmçinin sərhədlərini qorumaq və xarici müdaxilələrdən uzaq qalmaq olaraq görülürdü.

Bununla belə, 21-ci əsrdə qloballaşma və texnologiyanın inkişafı ilə suverenlik anlayışı təkcə dövlətlərin sərhədləri ilə deyil, həm də iqtisadi, sosial və hətta fərdi səviyyədə mövcud olmağa başladı. Artıq dövlətlər arasında güc mübarizəsi, beynəlxalq təşkilatlar və korporasiyalar tərəfindən də müəyyən edilir.

2. Qlobal Güclər və Yeni Düşüncə Tərzi: Dövlətlər və Korporasiyalar Arasındakı Düşünülməyən Bağlantılar
2025-ci ildə suverenlik yalnız dövlətlərdən ibarət olmayacaq. Çoxmillətli korporasiyalar artıq çoxlu sayda ölkəni təsir altına almış və qlobal siyasətə ciddi təsir göstərmişdir. Bu vəziyyət, dövlətlərin iqtisadi güc və təbii sərvətlər üzərindəki suverenliklərini qorumağa çalışarkən, beynəlxalq korporasiyaların daha geniş təsir sahəsi yaratdığı yeni bir realiti doğurur.
Məsələn, texnologiya nəhəngləri kimi Apple, Google və Amazon, dövlətlərdən daha çox iqtisadi gücə sahibdirlər. Bu şirkətlər, informasiya axınını, istehsal proseslərini və hətta insanların gündəlik həyatını idarə edən strukturlar yaratmışdır. Buna görə də, 2025-ci ildə dövlətlər yalnız öz sərhədləri daxilində deyil, həm də bu qlobal aktorlarla əməkdaşlıq etməyə məcbur olacaqlar.

Dövlətlər və Korporasiyalar Arasında Əməkdaşlıq:
Dövlətlər, suverenliklərini qoruyarkən eyni zamanda beynəlxalq təşkilatlarla və çoxmillətli şirkətlərlə əməkdaşlıq etmək məcburiyyətindədirlər. Gələcəkdə dövlətlərin təkbaşına hərəkət etməsi, qlobal iqtisadiyyatın və texnologiyanın təsiri ilə çox daha çətin olacaq.

3. Suverenlik və Texnologiyanın Yeni Səlnaməsi: Kiberməkanda Müstəqillik və Təhlükəsizlik
Bu gün, texnologiyanın artan rolu ilə suverenlik anlayışı tamamilə dəyişir. Xüsusilə məlumat mübadiləsi, kibertəhlükəsizlik və rəqəmsal infrastruktur sahələrində dövlətlərin suverenliyini qorumaq çox çətinləşir. İnternet və rəqəmsal texnologiyalar, dövlətlərin sərhədlərini pozur və yeni çağırışlar yaradır.

Kiberməkanın Gələcəyi:
Dünyada dövlətlər öz kibertəhlükəsizlik sistemlərini gücləndirmək və rəqəmsal sərhədləri qorumaq üçün yeni qanunvericiliklər tətbiq etməyə çalışsalar da, texnoloji şirkətlərin rolu da getdikcə daha böyük olur. Kibercinayətlər və məlumat oğurluğu kimi yeni təhdidlər, dövlətlərin suverenliyini təhdid edir.
Bu səbəbdən, gələcəkdə dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar, rəqəmsal müstəqilliklərini qorumaq üçün birgə fəaliyyətlərə başlamağa məcbur olacaq.

4. Suverenlik və Beynəlxalq Əməkdaşlıq: Yeni Modellər
2025-ci ilin ən böyük sualından biri, dövlətlər arasındakı əlaqələrin necə dəyişəcəyi və suverenlik anlayışının beynəlxalq əməkdaşlıqla necə uyğunlaşacağıdır. Avropa İttifaqı və BMT kimi beynəlxalq təşkilatlar, dövlətlər arasında birgə qərarların qəbul edilməsində və qlobal təhlükəsizlik məsələlərinin həllində mühüm rol oynayır.

Ancaq bu əməkdaşlıq nə dərəcədə effektiv olacaq? Dövlətlər arasındakı suverenlik mübarizəsi, daha çox qarşılıqlı asılılıq və yeni güc dinamikaları yaratmağa davam edəcək. 2025-ci ildə dövlətlər yalnız öz sərhədləri ilə məhdudlaşmayacaq, beynəlxalq məsələlərdə daha çox qarşılıqlı təsir və əməkdaşlıq önə çıxacaq.

5. Suverenlik və Gələcəyin Sosial Təsirləri
Suverenlik yalnız siyasi və iqtisadi deyil, həm də sosial sahədə əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olacaq. Dünya üzrə artan sosial bərabərsizliklər və mədəniyyətlərarası qarşıdurmalar, dövlətlərin və beynəlxalq təşkilatların necə fəaliyyət göstərməsi və sosial ədaləti necə təmin etməsi məsələlərini gündəmə gətirəcək.

Yeni Sosial Yanaşmalar:
Bu, yalnız iqtisadi gücü olan dövlətlər üçün deyil, həm də daha az inkişaf etmiş ölkələr üçün bir imtahan olacaq. Gələcəkdə, suverenliyin yalnız dövlətlərin qərar vermək hüququ deyil, həm də sosial ədalətin təmin edilməsi üçün daha geniş bir anlayış olacağı gözlənilir.

6. Nəticə: 2025-ci İldə Suverenlik - Yeni Nəfəs?
2025-ci il, suverenlik anlayışını tamamilə yenidən formalaşdıracaq. Qlobal güclərin, beynəlxalq təşkilatların və texnoloji aktorların yeni güc strukturları, dövlətlərin sərhədlərini aşacaq və beynəlxalq əlaqələri daha mürəkkəb və qarşılıqlı asılı hala gətirəcək. Dövlətlər, öz müstəqilliklərini qoruyarkən, beynəlxalq əməkdaşlıqda daha çox qarşılıqlı etimad və güc paylaşımına meylli olacaqlar.
Suverenlik, gələcəkdə yalnız dövlətin müstəqilliyindən ibarət olmayacaq. Bu anlayış, həm də qlobal təhlükəsizlik, iqtisadi əməkdaşlıq və sosial ədalət məsələlərini birləşdirən daha geniş və dinamik bir konseptə çevriləcək.

İstifadə Edilən Mənbələr:
1. "Qlobal Güclər və Dünya Nizamı" – (globalpowers2025.org)
2. "Texnologiyanın və Suverenliyin Gələcəyi" – (techsovereignty.org)
3. "Dünyada Korporasiyaların Artan Gücü" – (economist.com)
4. "Kiberməkan və Suverenlik: Yeni Təhlükələr" – (cybersecurityreport.com)
5. BMT-nin və Avropa İttifaqının Qlobal Siyasət Təsiri – (un.org, europa.eu)

Röya Zülfüqar qızı Zeynallı
Naxçıvan Dövlət Universiteti
Hüquqşunaslıq ixtisası tələbəsi
E-mail:royazeynalli021@gmail.com

Manevr.az