İran-Azərbaycan gərginliyi davam etdiyi bir zamanda rəsmi Tehranın regiondakı digər rəqibləri ilə münasibətlərini normallaşdırmaq istəməsi diqqət çəkir.
Tehran Səudiyyə Ərəbistanı ilə barışıq üçün danışıqlara başladı. Ötən həftə isə məlumat yayıldı ki, İranla İsrail nümayəndələri arasında görüş olub. Hər iki prosesə Çin vasitəçilik edir.
Gedişat barədə rəsmi açıqlama, etiraf olmasa da təkzib də edilmir. Bunun fonunda İran Azərbaycanla münasibətləri nəinki normallaşdırmır, əksinə, daha da pisləşdirmək yolu seçib.
Maraqlıdır, İranın Azərbaycanla münasibətləri gərginləşdirməkdə marağı nədir?
Mövzu ilə bağlı globalinfo.az-a danışan beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert Əziz Əlibəyli deyib ki, Tehran, Azərbaycan və Ermənistan arasındakı münaqişədə Rusiyanın buraxdığı boşluğu doldurmağa çalışır:

Əziz Əlibəyli
“Ümumiyyətlə birbaşa hərbi münaqişə ehtimalı azdır. Lakin bununla belə İran-Azərbaycan gərginliyi artmağa hazırdır. Çünki regionda qüvvələr balansını dəyişib.
İran və Azərbaycan arasında potensial hərbi münaqişə ilə bağlı narahatlıqlar birincinin Ermənistanla davam edən münaqişədə artan iştirakı fonunda çoxalır. İran oktyabrın sonunda Ermənistan və Azərbaycan arasında Dağlıq Qarabağ müharibəsi başa çatdıqdan sonra bizimlə sərhəddə ikinci dəfə hərbi təlimlər keçirməyə başlayıb. Bu təlimlərin keçirilməsi ilə bağlı qərarla da İranın Ermənistanla siyasi və hərbi zəmində intensivləşən ittifaqı olub ki, bu da son həftələrdə Tehran və Bakı arasında gərginliyin artmasına səbəb olub.
Səfirliyə hücumdan sonra Azərbaycan bu ölkədəki diplomatik korpus nümayəndələrini təxliyə edib. Bakı bu hadisənin terror hücumu olduğunu deyir və İranı səfirliyin təhlükəsizliyini lazımi şəkildə təmin etməməkdə günahlandırır”.
Ə.Əlibəylinin sözlərinə görə, Zəngəzur dəhlizi İran-Ermənistan sərhədi boyunca Ermənistan ərazisindən keçməklə materik Azərbaycanı muxtar Naxçıvan anklavı ilə birləşdirəcək:
“Bakı dəhlizin yaradılmasını qətiyyətlə dəstəkləyir, çünki o, materik Azərbaycanı Naxçıvanın şimal sərhədi vasitəsilə birbaşa Türkiyə ilə birləşdirəcək, Türkiyə də eyni səbəbdən Zəngəzur dəhlizinin yaradılmasını dəstəkləyir. Ermənistan isə müxtəlif bəhanələrlə dəhlizin yaradılmasına qarşı çıxır. Ermənistan yeni yol əlaqələrinin təmin edilməsini, eləcə də əvəzində materik Azərbaycanla Naxçıvan arasında sovet dövründən qalan dəmir yolu xəttinin yenidən açılmasını təklif edib. Lakin Azərbaycan bu alternativləri qəbul etməyib. Ermənistan və Azərbaycan mövqelərini dəyişməsələr, hərbi eskalasiya ehtimalı artacaq.
Tehran, həmçinin dəhlizin yaradılmasının qəti əleyhinədir, çünki bu, digər ölkələrin Naxçıvandan Azərbaycana, Xəzər dənizi və Mərkəzi Asiyaya yüklərin və insanların daşınmasında İrandan asılılığını azaldar.
Bundan əlavə, İran iddia edir ki, dəhliz İranın Avrasiya İqtisadi Birliyi üzvləri və onun ən mühüm iqtisadi tərəfdaşlarından biri olan Rusiyaya quru çıxışını kəsəcək. İranın bu məsələdə Azərbaycana qarşı çıxması regional gərginliyi daha da artırır”.
Ekspert hesab edir ki, Azərbaycan və İran etnik azərbaycanlı və ya türk icmasının mübahisəli statusu ilə bağlı da fikir ayrılığına malikdir:
“İranın özündə azərbaycanlı separatçı siyasi partiyalar olmasa da, Azərbaycandan fəaliyyət göstərən bəzi qruplar İran azərbaycanlılarını təmsil etdiklərini iddia edərək Şimali İranda müstəqil Azərbaycan dövlətinin yaradılmasını müdafiə edirlər.
Əvvəllər Azərbaycan Tehran əleyhinə separatçı hərəkata dəstək verə biləcəyi ilə bağlı bəyanatlar verməkdən çəkinirdi. Lakin 2022-ci ilin sentyabrında İranda kütləvi anti-hökumət etirazları başlayandan bəri Bakı İrandakı azərbaycanlıları “millətimizin bir parçası”, Şimali İranı isə “Güney Azərbaycan” adlandırmaqla ritorikanı zənginləşdirib.
Siyasi dilin dəyişməsi göstərir ki, Bakı İran mövqeyini dəyişməzsə, şimalda potensial separatçı hərəkata dəstək verməklə hədələyə bilər, xüsusən də İran Ermənistanı dəstəkləmək üçün hərbi müdaxilə edəcəyini tez-tez deməyə davam edərsə”.

Manevr.az