Beynəlxalq Yer Günü hər il aprelin 22-də qeyd olunur. Bəs bizim evimiz olan bu planet haqqında nə bilirik?
Manevr.az xarici mediyaya istinadən dünyamız haqqında maraqlı faktları təqdim edir:
Yer mükəmməl bir kürə deyil
Yer çox vaxt mükəmməl bir kürə şəklində təmsil olunur, lakin bu, onun əsl forması deyil. Yer qütblərdə düzlənir və ekvatorda qabarıqlaşır. Buna görə də onun forması əslində düz bir kürədir.
Digər planetlərdə olduğu kimi, cazibə qüvvəsinin təsiri və onun oxu ətrafında fırlanması nəticəsində yaranan mərkəzdənqaçma qüvvəsi qütblərin düzləşməsinə və ekvatorial genişlənməyə səbəb olur. Beləliklə, ekvatorda Yerin diametri bir qütbdən digərinə olan diametrdən təxminən 43 km böyükdür.
Dünyanın yüzdə 70-i su ilə örtülüdür
Yer üzündə su bərk, maye və qaz hallarında mövcuddur. Daha çox su; Buz kütləsi Yer səthinin təxminən dörddə üçünü göllər, çaylar, bataqlıqlar, dənizlər və okeanlar kimi əhatə edir.
Bu suyun təxminən 97 faizi okeanlarda duzlu su şəklində olur.
Kosmos Yerdən təxminən 100 km yüksəklikdə başlayır
Karman xətti adlanan atmosfer və kosmos arasındakı sərhəd dəniz səviyyəsindən 100 km yüksəklikdə yerləşir.
Atmosfer kütləsinin təxminən 75 faizi onun ilk 11 km-də yerləşir.
Yerin dəmir nüvəsi var
Yer Günəş sisteminin ən böyük beşinci planetidir. Yerin ən daxili hissəsinin təxminən 1200 km radiuslu möhkəm bir top olduğu düşünülür.
Dəmir nüvənin təxminən 85 faizini, nikel isə nüvənin təxminən 10 faizini təşkil edir.
Yer üzündə həyatın olduğu bilinən yeganə planetdir
Yer kainatda həyatın olduğu bilinən yeganə astronomik quruluşdur. Təxminən 1,2 milyon qeydə alınmış heyvan növü vardır ki, onlardan yalnız kiçik bir hissəsinin mövcud olduğu düşünülür.
2011-ci ildə elm adamları təbiətdə 8,7 milyon növ olduğunu təxmin etdilər. Yer təxminən 4,5 milyard il əvvəl formalaşıb, onun geoloji tarixi və peyki milyonlarla ildir ki, burada həyatın yaranmasına şərait yaradıb.
Yerin hər yerində cazibə qüvvəsi bərabər deyil
Planetimiz tam bir kürə olmadığı üçün kütlə homojen şəkildə paylanmır və cazibə qüvvəsi dəyişir.
Beləliklə, məsələn, ekvatordan qütblərə doğru hərəkət etdikcə cazibə qüvvəsinin intensivliyi tədricən artır. Ancaq fərq insanlar tərəfindən qəbul edilə bilməz.
Ekstremal Yer planeti
Planetimiz təzadlarla doludur. Coğrafi bölgələrinin və iqlimlərinin müxtəlifliyi hər bir bölgənin özünəməxsus xüsusiyyətlərinə malik olmasını təmin edir.
Dünyanın ən isti yeri sayıla bilən bir neçə yer var, lakin indiyə qədər qeydə alınan ən yüksək temperatura malik yer ABŞ-ın Ölüm Vadisidir, burada termometr 10 iyul 1913-cü ildə 56,7 dərəcə C qeyd edib. Digər tərəfdə Antarktida var. 31 iyul 1983-cü ildə Vostok stansiyasında ölçmə vasitələri -89,2 C-ə düşdü.
Yer üzündəki ən böyük yaşayış yeri
Avstraliya sahillərində yerləşən Böyük Sədd rifi kosmosdan görünən canlı orqanizmlərdən ibarət planetdəki ən böyük tək strukturdur.
2000 km-dən çox uzanır və minlərlə dəniz növünün evidir. Qaya 1981-ci ildə YUNESKO tərəfindən Ümumdünya İrs Saytı elan edilmişdir.
Yer Günəş sistemində aktiv tektonik plitələrə malik yeganə planetdir
Bu plitələrin hərəkəti Yer səthinin dəyişdiyini göstərir. Bu plitələr həm də dağların, seysmik hərəkətlərin və vulkanların əmələ gəlməsinə cavabdehdir.
Bu plitələrin dövriyyəsi okean diblərinin daimi bərpası vasitəsilə karbon qazı kimi istixana qazlarının təkrar emalına töhfə verir və Yerin temperaturunun tənzimlənməsində mühüm rol oynayır.
Yerin qoruyucu qalxanı var
Yerin maqnit sahəsi Günəşdən gələn yüksək enerjili hissəciklərin davamlı bombardmanına qarşı qalxan rolunu oynayır. Bu sahə Yerin daxili nüvəsindən günəş küləyinə baxan sərhədə qədər uzanır.
Digər şeylərlə yanaşı, maqnit sahəsi də bəzi heyvanlara, kompasdan istifadə etsələr, yollarını tapmağa kömək edir, biz də. Nigar Nəriman Manevr.az
