Rusiyada Romanovlar sülaləsinin son olaraq sığındığı “İpatyev evi”nin (sonuncu rus çarı II Nikolay ailəsi ilə birlikdə 1918-ci ilin iyulun 16-dan 17-nə keçən gecə Ural vilayət fəhlə şurasının icraiyyə komitəsinin qərarı ilə “İpatyev evi” adlanan məkanda güllələnib) sonu ilə bağlı bir çox müəmmalar və mistik təsadüflər var.

Manevr.az-ın teleqraf.com-a istinadən məlumatına görə, bunlardan əsas odur ki, ailənin edamı Yekaterinburqdakı “İpatyev evi”ndə baş verib, sülalənin başlanğıcı isə əsasını gənc Mixail Romanovun çarlığa çağırıldığı İpatyev monastırından götürülür.

Sonradan Sverdlovsk adlanan şəhərdəki “İpatyev evi”nin dağıdılması hekayəsində heç bir mistika yoxdur, lakin orada sirlər və qeyri-müəyyənliklər də var.
Əvvəlcə yeni hakimiyyət orqanları və sıravi vətəndaşlar “İpatyev evi”nin zirzəmisində baş verən hadisələrə kifayət qədər sakit yanaşıblar. Evin qarşısındakı meydan Xalq İntiqamı meydanı adlanırdı, binada isə İnqilab Muzeyi yerləşirdi. Romanovların güllələndiyi zirzəminin divarının yanında ekskursiyaçılar həvəslə foto çəkdirirdilər.

Sonuncu rus imperatoru II Nikolay, onun ailə üzvləri - qızları Olqa, Mariya, Anastasiya, Tatyana, oğlu Aleksey, həyat yoldaşı impertriçə Aleksandra, həmçinin, şəxsi həkimi Y.Botkin, şəxsi aşbazı M.Xaritonov, ev qızı A.Demidova, kamerdiner polkovnik A.Trupp 1918-ci il iyulun 16-dan 17-nə keçən gecə bu evin zirzəmisində məhkəmə qərarı olmadan güllələniblər.
1930-cu illərin əvvəllərində hakimiyyət edam hekayəsini unutmağın daha yaxşı olacağı qənaətinə gəlir. Meydan Ural komsomolçularının meydanı adlandırılır, zirzəmiyə ekskursiyalar dayandırılır. İnqilab Muzeyi Din Əleyhinə Muzeyin ekspoziyasının nümayişi üçün yer ayırmalı idi.
Sonra müxtəlif illərdə “İpatyev evi”ndə: yataqxana, Ural-Sibir Kommunist Universitetinin rektorluğu, Mədəniyyət İnstitutunun şöbəsi, vilayət partiya arxivi və digər qurumlar yerləşib. Müharibə illərində boşaldılmış Ermitajın eksponatları burada saxlanılırdı. Müharibədən sonra bina əldən ələ keçib. 1970-ci illərdə isə burada partiya arxivi və vilayət mədəniyyət idarəsinin tədris mərkəzi məskunlaşır. 1974-cü ildə Ümumittifaq Tarix və Mədəniyyət Abidələrinin Mühafizəsi Cəmiyyəti binaya ümumrusiya əhəmiyyətli tarixi-inqilabi abidə statusunun verilməsi təşəbbüsü ilə çıxış edir.

Çar ailəsi 1913-cü ildə
1975-ci ilin yayında Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri Andropov “gizli” qrifi ilə Siyasi Büroya müraciət edənə qədər “İpatyev evi” bu statusda qalır. Həmin qeyddə deyilirdi: “Qərbdəki antisovet dairələr Romanovlar çar ailəsi ətrafında vaxtaşırı müxtəlif təbliğat kampaniyaları aparır və bununla bağlı Sverdlovsk şəhərində tacir İpatyevin keçmiş malikanəsi tez-tez xatırlanır.
“İpatyev evi” şəhərin mərkəzində qalmaqda davam edir... Malikanənin heç bir memarlıq və ya başqa dəyəri yoxdur, yalnız şəhər əhalisinin və turistlərin kiçik bir hissəsi ona maraq göstərir.
Son vaxtlar xarici mütəxəssislər Sverdlovska səfər etməyə başlayıblar. Gələcəkdə əcnəbilərin dairəsi əhəmiyyətli dərəcədə genişlənə bilər və “İpatyev evi” onların ciddi diqqət obyektinə çevriləcəkdir.
Bununla əlaqədar olaraq Sov.İKP Sverdlovsk vilayət komitəsinə şəhərin planlaşdırılan yenidən qurulması zamanı malikanənin sökülməsi məsələsini həll etməyi tapşırmaq məqsədəuyğun görünür”.

Qanlı cinayətdən sonra evin halı

Andropov “memarlıq və digər dəyər”in olmaması məsələsində yanılırdı: daş malikanə psevdorus müasirliyinin yaxşı nümunəsi idi, landşaftda maraqlı şəkildə çəkilmişdi – bir tərəfdən bir mərtəbəli, digər tərəfdən iki mərtəbəli və içərisi XX əsrin 70-ci illərinə qədər yaxşı qorunan stukko və tökmə ilə bəzədilib.
Buna baxmayaraq ev həqiqətən də vətəndaşların artan marağına səbəb olurdu. Çar ailəsinin güllələndiyi gün evin astanasında şamlar peyda olur, bəzi insanlar keçərək divarların yanında xaç işarəsi çəkir və baş əyirdilər.
Şəhərdə şayiələr yayıldı ki, YUNESKO “İpatyev evi”ni Osvensimlə birlikdə insan vəhşiliyinin nümunəsi abidəsi edəcək, İpatyevin varisləri peyda olub, öz əmlaklarını tələb etmək niyyətindədilər və s. Eyni zamanda şəhər icraiyyə komitəsindən məlumat yayılıb ki, şəhərdə nəzərdə tutulan planlı yenidənqurma işləri çərçivəsində təkcə ev deyil, bütün məhəllə söküləcək. Bununla belə şəhərin o vaxtkı rəhbərliyi – “obkom”un katibi Ryabov və şəhər icraiyyə komitəsinin sədri Qudkov tələsmirdilər. Ev hasarla əhatə olunmuşdu və əvvəlcə yardımçı tikililər söküldü – kareta sarayı, zirzəmi və s. Binanın sökülməsinə qarşı çıxanlar təkcə yerli diyarşünaslar deyil, həm də kommunistlər arasında buna etiraz edənlər var idi – qanlı tiranın layiqli cəzasını almağa xidmət edən inqilab abidəsini necə dağıtmaq olar?

“İpatyev evi” 1957-ci ildən sonra
Bu hekayə iki il sonra, “obkom”un yeni katibi Boris Yeltsinin Siyasi Büronun tapşırığını yerinə yetirməsini əmr etməsi ilə başa çatır. Tapşırıq 1977-ci ilin sentyabrında icra edilir.
Rusiyanın birinci prezidenti “Verilmiş mövzuda etiraf” kitabında yazır ki, bina o Siyasi Bürodan məxfi paket aldıqdan dərhal sonra – bir gecədə sökülüb: “Müqavimət göstərmək mümkün deyildi... Üstəlik, mən buna mane ola bilməzdim – ölkənin ali orqanının, rəsmi, vəzifəli şəxsin qərarı, imzalanmış və müvafiq qaydada formalaşdırılmış. Siyasi Büronun qərarına əməl etmirsiniz? Mən... bunu təsəvvür belə edə bilməzdim. Amma əgər mən itaətsizlik etsəydim, işsiz qalardım... Və boşalmış yerə gələcək “obkom”un yeni birinci katibi istənilən halda əmri yerinə yetirəcəkdi”.

Boris Yeltsinin başçılığı altında “İpatyev evi”nin sökülməsi. 16-17 sentyabr 1977-ci il
Yeltsini bəzən həddindən artıq canfəşanlıqda günahlandırırlar, deyirlər, budur Ryabov Moskvadan gələn sifarişi yerinə yetirməyə tələsmirdi və vəzifədən götürülmürdü, hətta yüksək vəzifəyə də getdi. Onlar həmçinin deyirlər ki, şəxsən Yeltsinə ünvanlanmış heç bir “gizli paket” yox idi (həqiqətən də bu sənəd arxivdə tapılmayıb), sadəcə olaraq Boris Nikolayeviç iki il əvvəlki sifarişi öz təşəbbüsü ilə yerinə yetirməyə tələsdi.

2003-cü ildə “İpatyev evi”nin yerində inşa olunmuş Rus Torpağındakı Bütün Müqəddəslərin şərəfinə Qan Kilsəsi, Yekaterinburq şəhəri
İndi bunun doğru olub-olmadığını söyləmək mümkün deyil. Amma istisna olunmur ki, Moskvadan belə bir sifariş olub. 1978-ci il yaxınlaşırdı – sonuncu Rusiya imperatorunun anadan olmasının 110 illiyi və çar ailəsinin edamının 60 illiyi. “İpatyev evi”nə “qeyri-sağlam maraq” əlbəttə ki, artacaqdı. Bundan əlavə, YUNESKO həqiqətən də evə ümumdünya irsi obyekti statusu verə bilərdi və o zaman ölkə üçün ciddi imic itkisi olmadan bu binanı sökmək mümkün olmazdı.

Manevr.az