M N BU Ş H R , BU XALQA BORCLUYAMƏ Ə Ə Ə
M n dünyada müxt lif insanlarla rastlaşmışam. Kims öz sakit adi h yatını yaşayır,ə ə ə ə
kims d qaynar, coşqun, aktiv h yatı. Kims hakimiyy t can atır v bu yoldaə ə ə ə ə ə ə
bütün manel ri aradan götürür, kims insanların qanı hesabına var-dövl t yığır.ə ə ə
V n tic d çoxlarınin yığdığı var-dövl t ya özg l rin qism t olur, ya da heçə ə ə ə ə ə ə ə ə
kim ...Lakin adam da var h yat meyarı tam başqadır. Onlar ömürl rini sevdikl riə ə ə ə
s n t , trafdakı insanlara, xalqa h sr edirl r. Harda olmaqlarından asılıə ə ə ə ə ə
olmayaraq. Onlar üçün ali m qs d xalqa, dövl t xidm tdir. Onlardan biriə ə ə ə ə
Avlastimov Lazar Petroviçdir. Müsahib verm yi xoşlamır. Vaxtil uzun ill r birə ə ə ə
kollektivd işl diyimizd n m nim xahişimi q bul etdi.ə ə ə ə ə
- Lazar Petroviç, siz ömrünüzün 40 ilini Sumqayıta h sr etmisiniz. Aparatçıdanə
Sumqayıt “Kimyas nye” İB baş müh ndisiliyin kimi bir yol keçmisiniz. Maraqlıdır,ə ə ə
siz bu ş h r nec g lmisiniz? O günü xatırlayırsınızmı?ə ə ə ə ə
- İlk d f m n 1957-ci ild Sumqayıta mimoğlugil qonaq g lmişdim. Onda g nc,ə ə ə ə ə ə ə ə
sözün sl m nasında beyn lmil l ş h r çox xoşuma g ldi. Burada h yatə ə ə ə ə ə ə ə
qaynayırdı. Ş h rin özü böyük z rb çi tikinti meydanını xatırladırdı. Böyük sür tlə ə ə ə ə ə
yaşayış binaları, kimya, metallurgiya, energetika, m d ni-sosial obyektl ri tikilirdi.ə ə ə
O vaxt ş h r başqa cür d adlanırdı- X z r sahilind Komsomolsk. Bu ş h r hamınıə ə ə ə ə ə ə ə
sevincl q bul edirdi. Burada heç k s özünü q rib hiss etmirdi. Ona gör 1959-cuə ə ə ə ə
ild mimoğlu m n Sumqayıta köçm yi t klif ed nd , düşünm d n razılaşdım.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
V 31 mart 1959-cu ild n m n h yatımı bu ş h rl bağladım. M ni kimyaə ə ə ə ə ə ə ə
zavodunda (o vaxt p/q 240 adlanırdı) 3 saylı sexd xlorun bölüşdürücü aparatçısıə
işin q bul etdil r.ə ə ə
Bir ild n sonra orduya hazırlaşırdım. Bizi sualtı qayıqda xidm t hazırlayırdılar. Oə ə ə
vaxt m n v dig r iki n f r zavodun gönd rişil oxumağı t klif etdil r. M nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Novoçerkask politexnik institutuna q bul olundum v 1965-ci ild institutuə ə ə
“Elektrokimya s nayesi” ixtisası üzr bitirdim. T hsild n sonra zavoda qayıtdım və ə ə ə ə
1996-cı il d k orada işl dim.ə ə ə
- Siz Erm nistanda doğulmusunuz. Bel baxanda, siz orada yaşamaq daha rahatə ə ə
olmalı idi, n inki dig r respublikalarda. Maraqlıdır, Sumqayıt sizi n il özünə ə ə ə ə
bağladı?
- Bilirsiniz, bu ill r bir şeyi başa düşdüm- m n el g lir ki, Sumqayıtda yaşayanə ə ə ə ə
insanlar heç yerd yoxdur v ola da bilm z. Çox zmkar, mehriban, sülhsev r, h rə ə ə ə ə ə

an köm y hazır, z hm tkeş xalqdır.ə ə ə ə
T s vvür edin, SSRİ vaxtında h r s kkiz ail d n biri beyn lmil l ail idi. Diniə ə ə ə ə ə ə ə ə
baxışlara, milli m nsubiyy tin gör ayrı-seçkilik yox idi. Rus dili ana dili ilə ə ə ə ə
b rab r işl dilirdi. M n,18 yaşlı g nc ayrı mill td n, yad respublikada,yad ş h rdə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
f hl bacım oğlundan heç bir tanışım olmaya-olmaya f hl likd n n h ng birə ə ə ə ə ə ə
s naye birliyin baş müh ndisiliyin kimi bir yol keçmiş m. H r yerd xeyirxahlıq,ə ə ə ə ə ə
s mimiyy t hiss etmiş m. Bütün bunun miqyasında Erm nistanda milli siyas tə ə ə ə ə
m n v hşilik münasib ti xatırladırdı. T bii ki, m n buna döz bilm zdim.ə ə ə ə ə ə ə ə
- B s onda niy Az rbaycandan getdiniz?ə ə ə
-Bu, çox ağır q rar idi. H min gün m nim h yatımda n ağır gün idi. Bilmir m,ə ə ə ə ə ə
t sadüf idi, ya da taleyin qism ti, o gün,1996-cı il iyulun 14-d qardaşım və ə ə ə
qaynımın h lak olmaları x b rini aldım. Dostlar, iş yoldaşlarım ail miz ll rind nə ə ə ə ə ə ə ə
g l n köm yi göst rdil r. Sumqayıtdan Rusiya il s rh d q d r yola saldılar. Yolə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
boyu dayanıb, yem k, çay, su t şkil etdil r. Bunu unutmaq mümkün deyil.ə ə ə
slind Rusiyaya köçm yimizin sas s b bi başqa idi. İş ondadır ki, qızımƏ ə ə ə ə ə
Astraxan tibb institutunu, oğlum is Az rbaycan politexnik institutunuə ə
bitirmişdil r. Ail qurub Krasnodar vilay tind yaşayırdılar. Yeri g lmişk n,ə ə ə ə ə ə
onların ail l ri beyn lmil ldir. Kür k nim müs lman, g linim d müs lmandır.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Odur ki, uşaqlarsız yaşamaq çox ç tin idi. Biz d ş rq insanları kimi övladlara çoxə ə ə
bağlıyıq. Qocalıq ill rind uşaqlara, n v l r yaxın olmaq ist yirdik...ə ə ə ə ə ə ə
- Lazar Petroviç, Sumqayıt siz n verdi?ə ə
- Sumqayıt m ni 18 yaşlı g ncd n püxt l şmiş insan, işinin müt x ssisi etdi. Özümə ə ə ə ə ə ə
öyr ndim, başqalarını öyr tdim. M n bütün ittifaqda tanınan Rafael Sverdlov,ə ə ə
Mehdi Mehdiyev, liş Mustafayev, Zamin Hüseynov, Fikr t Sadıqov kimiƏ ə
insanların r hb rliyi altında işl miş m. M n ziz N biyev, X yal t H s nov, Samirə ə ə ə ə Ə ə ə ə ə ə
Manafov, Bünyad Allahverdiyev, T brik Quliyev,Zülfi Sadıxov, Firudin Mustafayev,ə
Elşad R himov v dig r müt x ssisl rl bir yerd işl miş m. M n şadam ki,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
kadrlarım n inki Az rbaycanda, onun xaricind d bu gün d uğurla çalışırlar. Çoxə ə ə ə ə
göz l kollektivimiz vardı. Arada istehsalatda q za baş verirdi. Bütün kollektivə ə
q zanı aradan qaldırana kimi ev getmirdi.ə ə
Bir m qamı qeyd etm k ist yir m. 1982-ci ild civ metodu il xlor v kaustikə ə ə ə ə ə ə ə
soda istehsalatını istifad y verdik. Moskvadan layih institutunun m kdaşlarınıə ə ə ə ə
d v t etdik v layih d ki çatışmazlıqları göst r nd , institutun baş müh ndisiə ə ə ə ə ə ə ə ə
etiraf etdi: “ Biz heç inanmırdıq ki, siz bu istehsalatı işl d bil rsiniz”... Bax, bizə ə ə

bel işl yirdik.ə ə
-Siz m lum 1988-ci ilin Sumqayıt hadis l rinin şahidi olmusunuz. O faci vi günl rə ə ə ə ə
haqqında fikirl riniz nec dir?ə ə
-M n m lumdur ki, o hadis l r başlanan günün s h risi Almaniya Federativə ə ə ə ə ə ə
Respublikası televiziyası hadis yerind n reportaj verirdi. T k bu fakt t sdiq edirə ə ə ə
ki, bu hadis l r xarici qüvv l r v erm nil rin özl ri t r find n t şkil edilmişdi.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Sonralar aydın oldu ki, nasionalist “Krunk” t şkilatının Sumqayıtda gizli qrupuə
vardı. V bizim “Kimyas naye” istehsalat birliyind 360 erm ni işl yirdi. Onlaraə ə ə ə ə
r hb rlik ed nl r 12 saylı sexin r isi L.Abramyan v birlik mühasibatınınə ə ə ə ə ə
hesablama hiss sinin r hb ri Y.Gevorkyan olublar. Hamı bilir ki, erm nil rə ə ə ə ə
Az rbaycanda hamıdan yaxşı yaşayıblar. Respublika r hb rliyind , nazirlikl rdə ə ə ə ə ə
çoxlu sayda erm ni işl yirdi . Bundan lav , ticar t, m iş t obyektl rin sas nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
erm nil r n zar t edirdil r. Amma bu onları qane etmirdi. Sumqayıt hadis l rinə ə ə ə ə ə ə ə
onlar saslı hazırlaşmışdılar. Bu hadis l rin r f sind imkanlı erm nil r,hansı ki,ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bu t şkilata münt z m üzvlük haqqı öd yirdil r, man t banklarındanə ə ə ə ə ə ə
hesablarındankı pulları çıxartmışdılar. O erm ni ail l ri, hansı ki,bu t şkilataə ə ə ə
üzvlük haqqı verm kd n imtina edirdil r, ilk növb d zorakılığa m ruz qaldılar.ə ə ə ə ə ə
İndi b zil ri deyirl r sumqayıtlilar erm nil r qarşı zoralıq edibl r. Lakinə ə ə ə ə ə ə
Erm nistandakı az rbaycanlıları d d -baba torpaqlarından amansızcasına,ə ə ə ə
zorakılıqla qovanda heç k s erm nil r güld n artıq söz dem di. İnsanlarıə ə ə ə ə ə
doğradılar, odda yandırdılar. Uşaq, qoca,hamil qadınlara divan tutdular. Sağə
qurtulanlar qarlı-dağlı yollarla Az rbaycana üz tutdular. N d ns unudurlarə ə ə ə
Sumqayıt hadis l rind m hz sumqayıtlilar erm nil ri evl rində ə ə ə ə ə ə ə
saxladılar,yedizdirib-içirtdil r. H r erm ni ail sin onların t hlük sizliyinə ə ə ə ə ə ə ə
cavabdeh ş xs ayrılmışdı. M n bil n,bu gün d Az rbaycanda 30 mind n artıqə ə ə ə ə ə
erm ni yaşayır. Halbuki Erm nistanda inanmıram ki. az rbaycanlı yaşasın...ə ə ə
- Lazar Petroviç, yadımdadır, o vaxt siz Yerevana getmişdiniz. S f rinizin m qs diə ə ə ə
n idi?ə
- O hadis l rd n sonra qısa müdd t rzind ş h r r hb rliyi dağıntıya m ruzə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qalmış erm ni m nzill rini saslı t mir etdirdi, yeni mebell rl t min edildi.ə ə ə ə ə ə ə ə
Respublika r hb rliyi Sov.İKP MK-l Erm nistana getmiş erm nil ri Sumqayıtaə ə ə ə ə ə
qaytarmaq m s l sini razılaşdırdı. Bu m qs dl Az rbaycan nazirl r sovetininə ə ə ə ə ə ə ə
s dr müavini M. M mm dovun s drliyi il komissiya yaradıldı. M ni d buə ə ə ə ə ə ə
komissiyaya daxıl etdil r. Lakin Yerevanda danışıq alinmadı. Sumqayıtlı erm nil rə ə ə

v zin iyirmiy yaxın aqressiv fikirli adam biz hücum etdi. Ünvanımıza h d l rə ə ə ə ə ə ə ə
s sl ndi. Sonra hündür boylu bir oğlan çıxdı v onlara müraci t etdi.ə ə ə ə
- Lazım deyil! Biz onlar kimi v hşi deyilik! Hamı bilm lidir ki, biz sivil, yüks kə ə ə
m d niyy t malik mill tik! Bütün suallar diplomatiya yolu il h ll olunmalıdır.ə ə ə ə ə ə ə
M n dözm dim v siqaret ç km k üçün qaldığımız pansionatın balkonuna çıxdım.ə ə ə ə ə
M n bir g nc yanaşdı v görünür, m ni erm ni bilib, dedi:ə ə ə ə ə ə
-Bunlara bax bel etm k lazımdır. Sabah bütün dünya bil c k kim kimdir..ə ə ə ə
M n t ccübl ona baxdım.ə əə ə
-Nec ?!ə
- Çox sad . M g r videokameranı görm din?ə ə ə ə
M n söz tapa bilm dim...ə ə
S h ri d Sumqayıt erm nil ril görüşm y imkan verm dil r. Düzdür,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
pansionatın direktorunun kabinetin d v t etdil r v söz verdil r. Lakin g l nə ə ə ə ə ə ə ə
olmadı. Sonra iki n f r biz yaxınlaşdı. Onlardan biri Sumqayıtda sürücü işl yirdi,ə ə ə ə
qardaşımı tanıyırdı. T bii ki, m ni d tanıyırdı. Dedil r danışmaq ist yirl r v m niə ə ə ə ə ə ə ə
bir kiçik otağa d v t etdil r. M ni dinl m k bel eşitm k ist mirdil r v t l bə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
edirdil r biz qayıdaq. Bu an otağın yanından keç n adamların danışığını eşitdim.ə ə
Erm ni dilind danışırdılar. Kims deyirdi bizim kofey n s qatmaq lazımdır.ə ə ə ə ə ə
Qardaşımın tanışı ehtiyatla m n baxdı. O bilirdi m n erm ni dilini çox yaxşıə ə ə ə
bilir m. Tez otaqdan çıxdım ki, bizimkil r x b r verim. M ni saxlamağa çalışsalarə ə ə ə ə ə
da, hay-küyçü d st nin arasından özümü çatdırdım. Bizimkil r sakitc oturub və ə ə ə ə
h l d görüşün alınmasına inanırdılar.ə ə ə
H y canla dedim:ə ə
- B sdir,uşaqlar! Tez durun,gedirik!ə
M.M mm dov sakitc soruşdu:ə ə ə
-S n n deyirs n, nec y ni getdik?-v kofed n bir qurtum içm k ist di.ə ə ə ə ə ə ə ə ə
M n onu liml saxladım v t krar etdim:ə ə ə ə ə
-Getdik, v ssalam! Burda işimiz yoxdur!ə
M nim danışığımdan v ziyy ti hiss ed n komisiyanın üzvl ri arxamca g ldil r.ə ə ə ə ə ə ə
Pansionatın ehtiyat çıxışı il çıxıb mehmanxanaya getdik. Ordan da superfosfatə
zavodunun direktoru m rhum N rç Ağayevin köm yil Erm nistanə ə ə ə ə ə
“Kimyak ndt s rrüfat” birliyinin s drinin xidm ti avtomobili il bizi Az rbaycanaə ə ə ə ə ə ə
çatdırdılar...
- Lazar Petroviç,h yatda unudulmaz gününüz...ə
- M n s mimi deyir m, Sumqayıtda maye sulfanolun ilk alındığı gün. T s vvürə ə ə ə ə

edin, bütün ölk bu günü gözl yirdi. S h r tezd n iş g l nd 200 ton bu qiym tliə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
m hsulun alındığını eşid nd sevincimin h ddi-hüdudu yox idi....ə ə ə ə
- Sumqayıt üçün darıxırsınız?
- Darıxırsan da sözdür?! Burnumun ucu göyn yir...M n Sumqayıtda ç tin, lakinə ə ə
xoşb xt h yat yaşamışam. Ç tin dey nd ,h yatımın çoxunu iş s rf etmiş m. İndiə ə ə ə ə ə ə ə ə
sağlamlığımla laq dar kimyaterpiya q bul ed nd h kiml r zarafatla deyir mə ə ə ə ə ə ə ə ə
kimya m nim qanımdadır, sizin kimyanızın t siri azdır...)))ə ə
M n Az rbaycanla, Sumqayıtla h miş laq saxlayıram.Baş ver n hadis l riə ə ə ə ə ə ə ə ə
münt z m izl yir m. Qarabağın azad edilm sini sevincl qarşıladım. Öt n ilə ə ə ə ə ə ə
Heyd r liyevin 100 illik t dbirl rini maraqla izl yirdim. Bu günl rd Az rbaycanə Ə ə ə ə ə ə ə
prezidenti seçkil rind İlham liyevin z m tli q l b si m nd qürur hissi yaratdı.ə ə Ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Bütün Az rbaycan xalqını ür kd n t brik edir m! M n d özümü bu ölk nin, buə ə ə ə ə ə ə ə
xalqın oğlu hesab edir m! Sumqayıtın oğlu hesab edir m! M n bu xalqa, buə ə ə
ş h r borcluyam!ə ə ə
L.Avlastimovun keçmiş iş yoldaşlarının fikirl riə
T brik Quliyev – Sumqayıt ş h r Ağsaqqallar Şurasının s dri, Sumqayıtə ə ə ə
“Kimyas naye” İB-nin sabiq direktoru:ə
-M n 1970-ci ild Az rbaycan Neft v Kimya institutunu bitirdikd n sonra m niə ə ə ə ə ə
Sumqayıt kimya zavoduna işl m y gönd rdil r. M rk zi zavod laboratoriyasındaə ə ə ə ə ə ə
laborant işl m y başladım. İşl m li sah m d 3 saylı xlor istehsalatına xidm tə ə ə ə ə ə ə ə
edirdi. Birinci iş günü iistehsalata getdim v bu zaman hidrogen soyucularındaə
partlayış baş verdi. Özümü itirdim. Bu zaman bir n f r m nim qolumdan tutub,ə ə ə
çöl çıxartdı. Dedi özünü niy t hlük y atırsan?! M n izah etdi t hlük ninə ə ə ə ə ə ə ə ə
s viyy sini. Sonra bildim ki, bu ş xs istehsalatın r isi Lazar Avlastimovdur.ə ə ə ə
Sonralar tez-tez rastlaşırdıq. M n ona öz mü llimim kimi baxırdım. Birliyin başə ə
müh ndisi işl y nd m n d artıq m rk zi kimya laboratoriyasının r isi işl yirdim.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
S mimi münasib timiz vardı v bu gün d bu s mimiyy t davam edir.ə ə ə ə ə ə
Firudin Mustafayev “Az rikimya” İB baş direktorunun müşaviri, Sumqayıtə
“Kimyas naye” İB-nin sabiq direktoru:ə
Lazar Petroviç göz l,s mimi insan kimi xatırlayıram. M n xlor istehsalatının r isiə ə ə ə
işl y nd d , sonralar istehsalat birliyinin direktoru çalışanda da h miş onunə ə ə ə ə ə

köm yini hiss etmiş m,etibarını, s mimiyy tini görmüş m. O, Az rbaycanın böyükə ə ə ə ə ə
dostlarından biridir. Allah onu qorusun!
Süleyman Hüseynov,
AYB-nin üzvü